Szampony dla koni

Szampony to popularny produkt używany w pielęgnacji koni. Ich skład jest zwykle prosty, ale jednocześnie różnią się składnikami czynnymi, ich koncentracją, siłą działania i dodatkowymi cechami. Warto wiedzieć, co mają w środku i jaki wybrać dla naszego konia.

Po pierwsze, warto zadać pytanie: czy trzeba myć konie? W naturze pielęgnują swoją skórę i sierść codziennie i na wiele sposobów. Czyszczą się nawzajem, tarzają w piasku i błocie, czochrają i drapią o drzewa i krzewy, wchodzą do zbiorników wodnych i korzystają z kąpieli, są też zmywane przez deszcz a ich kopyta przez rosę. Konie utrzymywane przez człowieka, najczęściej mają ograniczone te możliwości. Dodatkowo, żyją na małym areale, często na kurzących się padokach, oraz intensywnie pracują, pocąc się. Pot i kurz drażni skórę, a próba usunięcia problemu przez czochranie, może dodatkowo go zwiększać. Wiele koni w ogóle nie ma dostępu do deszczu, rosy czy otwartej wody, za to codziennie trenuje, mocno pocąc się.

Z wyżej podanych powodów, domowe konie mogą wymagać mycia. Nie zawsze jest potrzebny szampon: każdy szampon to detergent, więc usuwa częściowo, na pewien czas naturalną tłuszczową ochronę skóry. Niemniej, od czasu do czasu jest wskazany. Częstsze mycie może być niezbędne dla koni z pasożytami skórnymi: używamy wtedy odpowiednio dobrany produkt, np o właściwościach przeciwgrzybicznych (np z olejkiem z drzewa herbacianego lub dziegciu) lub działającymi na wszoły, np olej neem. Mycie stosuje się tez przed pokazami, zawodami, przeglądami hodowlanymi; tu szczególnie ważne jest, by biała sierść rzeczywiście lśniła bielą, a nie zażółceniami od odchodów. Również kolorowa sierść nabiera blasku, gdy zastosujemy odpowiednio dobrany szampon. Znane są przyciemniające właściwości np dębu, a rozjaśniające rumianku.

Szampon a pH skóry konia.

Zdrowa skóra stanowi barierę przed zewnętrznymi zanieczyszczeniami i patogenami. Normalne pH skóry ludzkiej to 4.1–5.8 (średnio 4.9), ale już na podbródku około 5.6, na czole 4.4. Zagłębienia: pachy, krocze i między palcami mają wyższe pH, między 6.1 a 7.4. Podwyższone pH oznacza inna mikroflorę; u ludzi są to obszary podatne na grzybice i egzemy. Co ciekawe, u ludzi wykazano różnice rasowe pod względem pH skóry: osoby ciemnej karnacji mają niższe pH od mniej pigmentowanych (4.6 vs 5.0), co więcej, ciemna skóra ma większa integralność i tworzy silniejszą barierę[3]. Skóra ludzka ma pH lekko kwaśne, więc i szampony dla ludzi mają pH 5 – 6. Chemicznie czysta woda ma pH 7 i to jest pH neutralne. Z kolei mydła i detergenty są zwykle mocno zasadowe, pH 9-10.

Czy ludzkie szampony można więc używać dla koni? Niekoniecznie...Każdy gatunek zwierzęcia ma indywidualne, typowe i fizjologiczne pH. Jest ono też inne w poszczególnych organach (np bardzo niskie w żołądku), płynach ustrojowych i tkankach. Ph skóry u myszy to 5,4 do 5,9, psa 6–7 (u psów atopowych rośnie do 8–9), kotów 6.4–6.9 (wyższe u samców niż samic!), świnek morskich 5.5, szczura 6.5, królika 6.7. Bazowe pH skóry koni to 7–8 czyli dużo bardziej zasadowe niż ludzi. W badaniu na polskich kucach, wykazano, że najniższe pH skóry było w rejonie uszu (7.03), a najwyższe w lędźwiowym (8.05). [1] Gdy koń się mocno poci, pH może wzrosnąć do 9. Ważne jest przywrócenie normalnego pH. Częste użycie produktów z nieodpowiednim pH zaburza pH skóry, powoduje, że skóra jest niezdrowa, sierść matowa, a patogeny - grzyby i bakterie mają dobre warunki rozwoju. Dodatkowo, jeśli szampon wysusza skórę, sprzyja ocieraniu, a to tworzy ranki, gdzie wnikają patogeny.

Badanie własne: pH dostępnych na rynku szamponów dla koni. Badanie za pomocą papierka lakmusowego wykazało następujące wartości:

1. oba szampony polskiej firmy Tenor Royal, specjalizującej się w produktach z propolisem, miodem i ziołami, mają pH dobrze zgrane z pH końskiej skóry, w okolicach 8.

2. szampony Gold Label miały nieco niższe pH, około neutralnej wartości 7, czyli dolnej w ramach normy dla koni.
   

3. Pozostałe badane szampony miały pH około 6.

Rola i zastosowanie szamponów dla koni

Czym jest szampon? To po prostu płynny (rzadziej w proszku) środek do mycia owłosionego ciała. Zwykle zawiera ciekłe mydło oraz dodatkowe substancje - pieniące, zapachowe, odżywcze, nawilżające, antystatyczne, natłuszczające, lecznicze. Szampon ma przede wszystkim myć, ale nie tylko. Są też szampony odplamiające - usuwają plamy z jasnej sierści. Szampony mogą zawierać składniki, które nawilżają i zmiękczają skórę lub nabłyszczają sierść. Te do grzywy i ogona zapobiegają ich plątaniu. Terapeutyczne produkty odżywiają skórę i włosy, łagodzą świąd, odkażają. Niektóre maja działanie złuszczające, keratolityczne – usuwają martwy lub/i chory naskórek, np przy świerzbie, łupieżu. Szampon dla koni powinien być łagodny – ale skuteczny, nie może uszkadzać skóry i włosa, ale musi działać.

Przenikanie przez skórę

Niektóre składniki szamponów łatwiej niż inne przenikają przez skórę i mogą ułatwiać przenikanie towarzyszących im substancji. Może to być korzystne w produktach leczniczych, które mają działać na głębsze warstwy skóry. Penetracja leków przez skórę różni się między gatunkami, więc receptury stworzone dla ludzi nie muszą tak samo szybko lub skutecznie działać u koni. Istnieją różnice w penetracji leków przez skórę koni w jej różnych obszarach: np hydrokortyzon i salicylan metylu przenikają szybciej i lepiej przez skórę nóg. Składniki takie, jak etanol i glikol propylenowy powodują u koni większe przenikanie substancji przez skórę. Skóra zwierząt nie jest aż taką barierą jak ludzi, gdyż dodatkową ochroną jest gęsta sierść. Jej ogolenie też zwiększa przenikanie substancji przez skórę. [2]

Składniki szamponów i ich rola.

Ponieważ szampony końskie nie są przeznaczone dla ludzi ani zwierząt "jadalnych", producenci nie maja obowiązku deklarowania składu. Niektórzy podają całą listę składników, inni same składniki czynne, inni informację o ochronie patentowej składu.

Każdy szampon zawiera substancje powierzchniowo czynne = detergenty. Są podstawowym środkiem myjącym i powodują tworzenie piany. Emulgują brud i tłuszcz, umożliwiając ich połączenie z wodą i usunięcie przy spłukiwaniu. Dobry szampon powinien usuwać brud ale nie odtłuszczać nadmiernie sierści. Głównym składnikiem szamponu może być roztwór mydła potasowego lub amoniowego albo sole amonowe i sodowe estrów siarczanowych wyższych alkoholi alifatycznych (np. Laurylosiarczan sodu lub amonu). Te drugie jednocześnie są detergentem, środkiem antystatycznym i buforują pH, ale mogą działać drażniąco. Łagodny i dopuszczony w kosmetyce naturalnej, detergent stosowany w szamponach to betaina kokamidopropylowa, działa też na skórę zmiękczająco i natłuszczająco, pozyskiwana jest z naturalnych surowców: oleju kokosowego i betainy. Do bardzo łagodnych i niedrażniących środków powierzchniowo czynnych należą glukozydy: np laurylowy i decylowy.

Warto w tym miejscu krótko opisać, czym są mydła, skoro szampon, także koński, często chemicznie stanowi płynne mydło z dodatkami. Mydła są to sole metali i wyższych kwasów tłuszczowych (palmitynowy, stearynowy, oleinowy). Są związkami powierzchniowo czynnymi i wodzie tworzą emulsję. Micele cząsteczek mydła przy zetknięciu z brudem (głównie tłuszczami) wnikają w niego i "rozpuszczają" przez wciągnięcie jego cząsteczek do wnętrza miceli. Mydła otrzymuje się w reakcji zmydlania trójglicerydów wodorotlenkami, a jako produkt uboczny powstaje też gliceryna, którą czasem się zostawia, bo działa nawilżająco. Mydło potasowe jest miękkie i szare mydło, za to sodowe białe i twarde. Mydła mają też zastosowanie w lecznictwie. Mydło lecznicze (Sapo medicatus), składnik maści, powstaje z etanolu, wodorotlenku sodu, smalcu i oleju rzepakowego. Maziste mydło potasowe czyli zielone (Sapo Kalinus) powstaje z oleju lnianego, wodorotlenku potasu i etanolu, to łagodny środek dezynfekujący i keratolityczny. Mydło krezolowe (Sapo cresoli) czyli lizol, ciecz o zasadowym odczynie i zapachu krezolu, to środek odkażający. Krezol jest składnikiem np szamponu "Medicated Animal Shampoo" Equimins. Warto pamiętać, że choć ludzka skóra ma pH kwaśne to końska właśnie zasadowe, podobnie, jak mydła.

Wyciągi z ziół. Składniki ziół działają np przeciwzapalnie, bakteriobójczo, ściągająco (wysusza i utwardza skórę, np kora dębu), przeciwświądowo (np oczar), łagodzą alergie i pokrzywki (tak działa, co ciekawe, pokrzywa). Niektóre zioła przyciemniają włos (kora dębu) inne rozjaśniają (rumianek) stąd dodawane są do szamponów dedykowanych dla konkretnych maści.

Olejki eteryczne to substancje antyseptyczne, przeciwgrzybiczne, przeciwbakteryjne. Stosowane są zarówno czyste olejki jak i ich składniki, np tymol (z olejku tymianku) i eukaliptol. Olejek z drzewka herbacianego (tee tree) działa antyseptycznie i przeciwgrzybiczo a przy tym jest łagodny dla skóry. Cytronella i cedrowy odstraszają owady. Olejek rozmarynowy na skórę i włosy działa antyseptycznie, antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo oraz pobudza krążenie krwi, wzrost włosów i przeciwdziała wypadaniu. Naturalne aromaty, np werbeny i rumianku, korzystnie też działają na psychikę i koni i ludzi. Szczególnie lawenda uspokaja konie.

Związki siarki działają przeciwłupieżowo (siarczek selenu), przeciwpasożytniczo, przeciwgrzybiczo, przeciwbakteryjnie. Płyny ze związkami siarki to tradycyjny lek na świerzb. Aktywna siarkę zawiera też Leovet Mahnenliquis, preparat na świąd i łupież u koni.

Miód, propolis mają bardzo liczne korzystne działania prozdrowotne, m.in propolis działa silnie antyseptycznie, pomaga przy infekcjach skóry i włosia, oba wspomagają też gojenie zranień. Więcej o propolisie przeczytacie w tym wpisie:

Humektanty, substancje nawilżające: sprzyjają zachowaniu wilgoci w skórze. Takie właściwości ma gliceryna (równoważy wysuszające działanie np. Alkoholu w produkcie) i proteiny jedwabiu (dodają włosom siły, połysku, nawilżają). Niewątpliwie z naturalnych środków nawilżających najbardziej wszechstronnym i wspierającym skórę i włosy na wielu polach, jest aloes. Jego polisacharydy stymulują procesy obronne i naprawcze skóry, przyspiesza regenerację naskórka, gojenie ran. Działa na skórę osłaniająco, odkażająco, grzybobójczo, bakteriobójczo, przeciwzapalnie. Łagodzi objawy alergii, egzemy, wysięki, świąd, otarcia, podrażnienia. Aloes nawilża i wzmacnia włosy, zapobiega wypadaniu, przyspiesza porost, likwiduje łupież.Więcej o zastosowaniu aloesu tutaj: Aloes dla koni

Tłuszcze prawidłowo zastosowane również sprzyjają nawilżeniu skóry, zapobiegają wysuszaniu. Stosowane są np olej migdałowy, pszeniczny, lanolina. Specyficzne działanie ma olej z miodli indyjskiej czyli neem: antybakteryjny i łagodzący, pomaga w egzemach, zapaleniach, łupieżu.

Składniki techniczne. Objętościowo główną część szamponu stanowią płyny: woda, czasem częściowo alkohol (dodatkowo ma własności myjące), gliceryna (rozpuszczalnik i emolient). Jak właściwie jest możliwe wymieszanie w jednym produkcie oleju, wody, olejków eterycznych? Umożliwiają to emulgatory: stabilizują roztwór i zapobiegają rozwarstwianiu. Z kolei bufory stabilizują odczyn szamponu; to np EDTA i pochodne. Środki antystatyczne np chlorek sodu, czyli sól kuchenna; zapobiega elektryzowaniu się włosów.

Jak korzystać z końskich szamponów dla pełni zdrowia rumaka:

Należy przestrzegać wskazań producenta co do rozcieńczenia wodą lub wstrząsania (miesza koncentrat z wodą). Zwłaszcza przy silnie działającym szamponie, np antybakteryjnym, należy przestrzegać zaleceń jak długo ma być na sierści przed spłukaniem i jak często powtarzać aplikację.

Należy dobrze spłukiwać szampon, nie zostawiać jego resztek, zwłaszcza pod siodłem.

Koń może wykazywać reakcje nadwrażliwości lub alergiczne. Koń ma ogromna powierzchnię skóry, podrażnienie tak dużego obszaru ma konsekwencje. Składnik szamponu może spowodować podrażnienie, świąd (i wycieranie się), pieczenie, wysypkę, pokrzywkę, reakcję alergiczną. Dla koni alergicznych należy wybierać szampony hypoalergiczne. Warto przed użyciem nowego produktu wykonać test na małym kawałku skóry.

Nadmiar alkoholu lub szamponów o formule dostosowanej do ludzi może wysuszać skórę koni.

Szampon nie powinien dostać się do wody pitnej konia, oczu ani wnętrza ucha.

Tekst i zdjęcia: Joanna Smulska

Literatura:

[1] "The examination of biophysical skin parameters (transepidermal water loss, skin hydration and pH value) in different body regions in Polish ponies." Szczepanik M, Wilkołek P, Pluta M Pol J Vet Sci 2013; 16: 741– 747.

[2] "Penetration of Pharmacological Agents through Equine Skin" A report for the Rural Industries Research and Development Corporation by Paul Mills and Sheree Cross July 2007

[3] The Journal of Dermatology, "pH in nature, humans and skin" E. Proksch, 2018

[4] "Safe Use of Grooming Products" H. Strickland, TheHorse.com, 1999