RAO U KONI, POSTĘPOWANIE, ZIOŁA, LECZENIE

Główną przyczyną RAO są alergeny wdychane z powietrzem: głównie zarodniki i toksyny pleśni (np Feania rectivirgula, Aspergillus fumingatus, Thermoactinomyces vulgaris). Źródłem alergenów jest siano, ściółka, owies, kurz w stajni. Alergeny z kurzu wywołują stan zapalny dolnych dróg oddechowych. Układ odpornościowy chorego konia reaguje na nie bardzo silnie. RAO występuje u koni w średnim wieku (powyżej 7 lat), ryzyko rośnie z wiekiem. Najczęściej dotyka konie trzymane w stajni, narażone na działanie pyłów i żywione sianem niskiej jakości. Wystąpieniu RAO może sprzyjać wcześniejsze osłabienie układu oddechowego, np przez choroby wirusowe i bakteryjne. Osłabione drogi oddechowe konia z RAO są z kolei podatne na wtórne zakażenia.

Wcześniej ta choroba koni była nazywana COPD (przewlekła choroba obturacyjna płuc, Chronic Obstructive Pulmonary Disease) na wzór choroby ludzkiej, częstej u palaczy, jednak patogeneza ich jest inna. RAO bywa porównywane też z ludzką astmą ale również nie są identyczne - RAO to RAO, specyficznie końskie schorzenie. Niektórzy autorzy uznają, że konie mogą mieć predyspozycje genetyczne, gdyż w pewnych liniach hodowlanych RAO występuje częściej (możliwe dziedziczenie podatności).

Objawy i diagnostyka

Początek choroby często nie jest zauważany. Kaszel jest sporadyczny, nasilają się przy większym stężeniu kurzu (zamiatanie, dawanie siana) – warto pamiętać, że zdrowe konie nie powinny kaszleć, więc zawsze jest to niepokojący objaw! Wypływ z nozdrzy tylko po wysiłku, skąpy, śluzowy.

Następnie pojawia się nietolerancja wysiłkowa (szybsze męczenie się), lekki wypływ białego śluzu z nozdrzy i duszność wdechowa. Przy lekkiej chorobie wypływ z nozdrzy jest skąpy i okresowy; brak jest duszności. W miarę jak choroba postępuje, duszność pogłębia się, rośnie liczba oddechów na minutę (lekki stopień 18 -28, średni 20 40, ciężki 24 – 46) i tętno. Występowanie objawów w spoczynku świadczy o postępie choroby - zmiany obturacyjne obejmują bardzo wiele oskrzelików.

Przy ciężkiej postaci kaszel jest nasilony, wyciek z nosa obfity, ciągły, gęsty; większa częstość oddechów, rozszerzone nozdrza, postawa z wyciągniętą szyją. Może występować dwutaktowy wydech: na końcu wydechu koń pomaga sobie mięśniami brzucha w usunięciu z płuc zalegającego powietrza. Pojawia się "rynienka wydechowa" - przerost mięśnia skośnego zewnętrznego brzucha.

W diagnostyce stosuje się osłuchiwanie płuc, endoskopię, badania krwi i popłuczyn.

Osłuchiwanie płuc: przy lekkiej postaci, w spoczynku, nie słychać zaburzeń, ale wysiłek może już wywołać świsty i trzeszczenia. W niektórych ciężkich przypadkach nie słychać zmian: przesuwanie powietrza w silnie zwężonych oskrzelach jest tak ograniczone, że nie powstaje słyszalny dźwięk (nie jest to dobry znak!).

Przy mało wyraźnych objawach można wykonać badanie krwi. W szczególności wysycenie krwi tlenem i dwutlenkiem węgla: PaO2 i PaCO2. U koni ciężko oddychających spada wartość PaO2. Za to wzrost wartości PaO2 świadczy o skuteczności leczenia.

Endoskopia: badanie endoskopowe dróg oddechowych i pobranie prób z tchawicy lub oskrzeli można przeprowadzić na miejscu w stajni. W średnim i ciężkim stadium śluz zalega tworząc "jeziorko" w tchawicy. W pobranych próbach oznacza się ilość komórek zapalnych i bakterii. Przy RAO, w popłuczynach pęcherzykowo-oskrzelowych rośnie ilość neutrofili (jedne z komórek układu odpornościowego) mimo braku bakterii.

Czy RAO to ciężka, nieuleczalna choroba?

Nieuleczalna – tak, w sensie: nie da się odwrócić zniszczeń i zmian w płucach. Można natomiast spowolnić lub zatrzymać jej rozwój. Ciężka – zależy od zaawansowania! Rokowanie przy RAO zależy od całościowego stanu zdrowia, możliwości zmiany otoczenia (eliminacja alergenów ze środowiska lub ograniczenie do minimum – najważniejsze działanie przy tej chorobie!) i terapii farmakologicznej. Szybko wykryta (gdy nie doszło do zwyrodnień i przerostów w płucach), i prawidłowo leczona, może być zatrzymana a koń normalnie użytkowany przez wiele lat. Pomiędzy zaostrzeniami występują okresy remisji, bez objawów choroby. Jednak koń jest uczulony do końca życia, więc należy chronić go przed kontaktem z alergenami, który może spowodować nawrót objawów. Choroba często ma charakter sezonowy i koń ma objawy raz lub kilka razy w roku.

Co się dzieje u konia z RAO:

Ekspozycja wrażliwych koni na alergeny (np przeniesienie z pastwiska do stajni) wywołuje stan zapalny dolnych dróg oddechowych, skurcz oskrzeli i nadmierną produkcję śluzu. W wyniku działania mediatorów zapalenia, w oskrzelach gromadzą się liczne komórki odpornościowe, następuje produkcja przeciwciał IgE i cząstek prozapalnych. Postępująca choroba powoduje zmiany w drogach oddechowych: uszkodzenie nabłonków; zwłóknienie dróg oddechowych w wyniku skurczu oskrzeli; gromadzenia się śluzu, przebudowę ścian oskrzeli – przerost mięśniówki gładkiej; zaleganie powietrza. Zaleganie śluzu oskrzelowego jest wynikiem nadmiernej produkcji i większej lepkości (śluz się zagęszcza). Przepływ powietrza jest utrudniony, pęcherzyki gorzej wentylowane, obniża się natlenienie krwi (parcjalne ciśnienie tlenu we krwi, PaO2). W ciężkich przypadkach, zwężenie tętnic płucnych skutkuje obciążeniem prawej komory serca.

POSTĘPOWANIE PRZY RAO – 3 GRUPY DZIAŁAŃ

1. ZAPEWNIENIE ODPOWIEDNIEGO ŚRODOWISKA = z jak najmniejszym stężenia alergenów w powietrzu; ograniczenie ekspozycji na pyły, kurz, amoniak, pleśnie; potrzebne jest niezależnie od stopnia choroby, jest podstawą sukcesu w jej kontroli. Największe zagrożenie to źle wietrzone, wilgotne i zakurzone stajnie. Nawet poprawne leczenie, bez zmiany warunków życia konia nie da efektu lub będzie on chwilowy. Za to sama zmiana warunków czasem wystarcza i leczenie nie jest konieczne.

    

   - Konie powinny jak najwięcej czasu spędzać na trawiastych wybiegach, nawet 24/7, z dostępem do wiaty lub stajni angielskiej. Najlepsze rozwiązanie to całoroczne trzymanie konia poza stajnią, na pastwisku. Jest to dla koni naturalne i zdrowe, jedynie w czasie silnych mrozów należy zapewnić im osłonę od wiatru. Po zmianie środowiska objawy zwykle po 3-4 tygodniach ustępują! Zbadano, że już unikanie podawania słomy, suchego siana i owsa, zamiatania na sucho itd, zmniejsza narażenie konia na szkodliwe pyły prawie 4 razy; jednak trzymanie na pastwisku nieporównanie więcej, bo aż 16 razy!

    

   - Gdy chów pastwiskowy jest niemożliwy, zostaje profilaktyka w stajni. Najwięcej alergenów ma siano i słoma. Siano musi być wysokiej jakości, lub zastąpione sianokiszonką; a jeśli to niemożliwe - moczone 30 minut, co eliminuje kurz. Skrapianie wodą nie wystarcza, nie wnika ona do głębszych warstw. Siano moczone ma swoje wady - traci składniki odżywcze, jest niechętnie jedzone, jego szykowanie kłopotliwe. Lepsze jest siano parowane, gorąca para zabija roztocza, grzyby, bakterie. Również pasza treściwa musi być wolna od kurzu: owies podaje się moczony lub mieszany z mokrymi otrębami albo gotowanym siemieniem lnianym.

    

   - Zastąpienie ściółki ze słomy odpylonymi trocinami, torfem, pelletem drzewnym, ścinkami kory sosnowej. Słoma nawet dobrej jakości zawiera alergeny, ale ze względu na koszty nie zawsze może być zastąpiona. Jest też dla konia ważne jej przegryzanie – w braku słomy koń musi mieć siano stale dostępne również całą noc.

    

   -W utrzymaniu czystości powietrza istotne znaczenie ma dobra wentylacja. Pięciokrotna wymiana powietrza w ciągu godziny obniża znacząco ilość alergenów. Prace pylące należy wykonywać pod nieobecność koni, zamiatać też gdy nie ma koni lub na mokro,

    

   -działania profilaktyczne by były skuteczne, trzeba stosować jednocześnie nie wybiórczo, wobec wszystkich koni, niezależnie od stadium choroby oraz w całej stajni, nie pomijając koni zdrowych.
   

    

2. LECZENIE FARMAKOLOGICZNE POD KONTROLĄ LEKARZA WETERYNARII, ZA POMOCĄ 2 GRUP LEKÓW: nie należy opóźniać lub unikać wdrożenia leczenia farmakologicznego ponieważ wdrożone odpowiednio szybko, pomoże zahamować przebieg choroby i uniknąć jej przejścia do kolejnego, cięższego stadium. Leczenie ogranicza też ryzyko powikłań i dodatkowych zakażeń. Im wcześniej zaczniemy leczenie, tym większa szansa że nie będzie potrzebne stałe podawanie leków a tylko okresowe. Dlatego przy podejrzeniu RAO należy jak najwcześniej wezwać lekarza by zdiagnozował konia.
   

    

   * likwidacja stanu zapalnego dróg oddechowych za pomocą kortykosteroidów. Leki te hamują syntezę mediatorów zapalenia. Podaje się je miejscowo (maski do inhalacji) lub ogólnie (większe skutki uboczne). Wziewne kortykosteroidy (beclomethason, fluticason) w niskich dawkach można dawać długo. Likwidują stan zapalny, poprawiają przepływ oskrzelowy i funkcję płuc. Leczenie wziewne sterydami, z użyciem inhalatora stosuje się przy stadium lekkim RAO (w razie potrzeby, do 7 dni) lub średnim (niekiedy stale). Przy zaawansowanym w razie konieczności daje się sterydy w zastrzykach: te, dłużej stosowane mogą mieć skutki uboczne (ochwat, choroba Cushinga). Zwykle używa się dexametazon, doustnie/ domięśniowo przez 3-7 dni; lub dożylnie w zagrożeniu życia.

    

   * poprawa wydolności oddechowej lekami rozszerzającymi oskrzela (bronchodilatory). Usprawniają przepływ powietrza. Z tej grupy stosuje się przede wszystkim clenbuterol (Ventipulmin): podawany doustnie co 12 godzin, usprawnia oddychanie i zmniejsza lepkość śluzu. Przy zagrożeniu życia bywa podawana atropina dożylnie (szybki efekt po 10 minutach; duże ryzyko) lub bromek ipratropium wziewnie (działa po godzinie przez 5-7 h).

    

3. WSPOMAGANIE ZIOŁAMI PRZY RAO:

Ogromnie pomocne w łagodzeniu objawów i wspomaganiu zdrowia konia z RAO, są zioła. Można je podawać w formie świeżej, suszonej (przy RAO najlepiej zwilżone, ale nie muszą być zaparzane), jako inhalacje ziołami lub olejkami, syropy. Leki roślinne działają na drogi oddechowe osłonowo, mukolityczne (upłynniają i zmniejszają lepkość śluzu), sekretolityczne (rozrzedzanie zalegającej wydzieliny), spazmolityczne = rozkurczowo na mięśnie gładkie, w tym oskrzeli, przeciwbakteryjnie i odkażająco. Część składników czynnych ma wpływ hamujące odruch kaszlu, ale są i działające przeciwnie (zioła wykrztuśne).

Zioła korzystne dla konia z RAO zależą od jego stanu, zaawansowania choroby, nasilenia objawów (czy choroba jest utajona, czy się uaktywniła), współistniejących schorzeń i zakażeń, np bakteryjnych. Dlatego rekomendujemy koniom z RAO Bar Ziołowy, czyli pozwolenie, by WYBRAŁY potrzebne w danym czasie zioła. Działając na ślepo, łatwo podać zioła niewskazane w danym czasie, np w mieszance; koń może też odrzucić całość mieszanki z powodu jednego zioła. Należy też pamiętać, że dawki dla konia potrzebne są "końskie" tzn raczej na garści, niż na łyżeczki (jeśli mają działać). Umożliwienie wyboru pozwoli uniknąć dawania zbędnych, lub niewskazanych w danym czasie ziół. Przykładowo zioła wykrztuśne pomagają pozbyć się gęstej i zalegającej wydzieliny, ale nadmiar kaszlu nie jest wskazany; jeżówka świetnie działa przeciwwirusowo ale aktywizuje układ immunologiczny, więc niekoniecznie jest wskazana przy zaostrzeniu choroby. Gotowe mieszanki 'ziółek oddechowych dla koni" zawierają kompozycje, które nie są uniwersalne dla każdego konia. Natomiast sam dobierze sobie ZESTAW IDEALNY, i to biorąc pod uwagę swój wiek, stan wątroby, zaawansowanie RAO, stan dróg oddechowych, ewentualne zakażenia itd. Poniżej wypisujemy zioła, które powinny być w Barze Ziołowym dla konia z RAO do wyboru:

Babka lancetowata (liść): działa przeciwzapalnie a także przeciwbakteryjnie, korzystna przy chronicznym zapaleniu oskrzeli. Działa ochronnie, powlekająco i łagodząco na śluzówki.

Ziele i kwiat wiązówki błotnej – działa przeciwzapalnie i przeciwbólowo (naturalna aspiryna), pomocne w zapaleniach układu oddechowego, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie (m.in. na gronkowce, paciorkowce). Kwas salicylowy został wyodrębniony po raz pierwszy właśnie z niej.

Prawoślaz lekarski (korzeń i liść): lek śluzowy, powlekający, łagodzący. Śluzy osłaniają błony śluzowe, chronią przed podrażnieniami. Składniki liści i korzeni hamują uwalnianie czynników stanu zapalnego.

Liść mięty pieprzowej wykazuje działanie rozkurczowe i odkażające, ułatwia oddychanie.

Ziele krwawnika: działa rozkurczowo na mięśnie gładkie; hamuje drobne krwawienia (także z naczynek płucnych, przy kaszlu); ma korzystne działanie na układ oddechowy – przeciwkaszlowe, odkażające i rozkurczowe. Uspokaja podrażnione drogi oddechowe.

Rumianek: działa łagodząco, przeciwzapalnie, rozkurczowo; pomocniczo dla osłabionych chorobą koni, jest korzystny szczególnie dla układu trawiennego i nerwowego.

Ziele tymianku jest szeroko stosowane w schorzeniach górnych dróg oddechowych. Działa przeciwobrzękowo i sekretolitycznie, rozrzedza zgęstniałą wydzielinę oskrzeli, rozkurcza ich mięśnie. Zawarte w zielu flawonoidy i fenole ułatwiają wykrztuszanie zalegającej wydzieliny, przez pobudzanie ruchu rzęsek nabłonka oddechowego, i działają spazmolitycznie – rozkurczają mięśnie oskrzeli. Tymianek działa też przeciwbakteryjnie i przeciwwirusowo.

Biedrzeniec anyż owoc lub korzeń. Środek wykrztuśny, przeciwbakteryjny i spazmolityczny. Związki zawarte w surowcu działają wykrztuśnie (olejek i saponozydy) i spazmolitycznie (rozluźniająco) na mięśnie gładkie dróg oddechowych (furanokumaryny i olejek). Pomaga przy suchym kaszlu i stanach zapalnych oskrzeli. Działa powlekająco na drogi oddechowe, rozszerza oskrzela, stymuluje ruch nabłonka rzęskowego a dzięki temu ułatwia pozbycie się zalegającej wydzieliny. Działa tez odkażająco.

Koper włoski – zwiększa objętość wydzieliny oskrzelowej (pobudza produkcje śluzu) a zmniejsza jej gęstość, przywraca prawidłowy ruch rzęsek, działa wykrztuśnie

Korzeń chrzanu - przeciwbakteryjny i wykrztuśny, bywa, że konie wygrzebują go na pastwisku kopytami i zjadają.

Liść szałwi – przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przy wtórnych zakażeniach

Korzeń pelargonii afrykańskiej Ekstrakt z korzenia w badaniach wykazał silne działanie przeciwdrobnoustrojowe – antybakteryjne i przeciwwirusowe: zakłócał przenikanie patogenów do komórki żywiciela. W badaniach in vitro powodował też zwiększenie aktywności makrofagów

Kora wierzby (białej, purpurowej, kruchej) – przeciwzapalnie i przeciwbólowo

Owoc róży – działanie przeciwzapalne, wspomaga odporność, pomocniczo i witaminowo (zawiera ogrom witaminy C).

Z olejków roślinnych, przy RAO pomocny może być anyż, tymianek, lukrecja, koper włoski, olejki mięty, sosny. Olejki upłynniają wydzielinę, udrażniają drogi oddechowe, ułatwiają oddychanie.

Olejek eukaliptusowy: wykrztuśny, przeciwzapalny, bakteriostatyczny na drobnoustroje chorobotwórcze dróg oddechowych, ułatwia oczyszczanie z zalegającej wydzieliny

Olejek drzewa herbacianego: silnie bakteriobójczy i grzybobójczy

Zioła stymulujące układ odpornościowy – jeżówka, czosnek, oregano – lepiej się sprawdzą w okresach remisji a niekoniecznie przy zaostrzeniu objawów: koń powinien mieć wybór, kiedy chce je pobierać.

LITERATURA:

1) "Patogeneza, diagnostyka i leczenie nawracającej obturacji dróg oddechowych koni" Medycyna Wet. 2006, 52 (5) A. Niedźwiedź, J. Nicpoń, P. Różycki

2) "Surowce roślinne i związki naturalne stosowane w chorobach układu oddechowego" G. Nowak, J. Nawrot

3) "Nowe spojrzenie na leczenie RAO u koni" A. Niedźwiedź, 2003

4) "Preparaty aromatyczne i olejki eteryczne w żywieniu i leczeniu koni" M. Łuczyńska, E. Wadas, Przegląd Hodowlany

5) "Przewlekłe schorzenie dolnych dróg oddechowych u koni (COPD)" M.Olszewski, W. Kluciński, Med. Wet., 1993

6) "Mieszanki ziołowe w terapii schorzeń dróg oddechowych koni", M. Kacorowski, A. Bała, 2013, Panacea Nr 2 (39), 2012, strony 24 - 25

7) "Zioła w terapii i profilaktyce schorzeń u koni" M. Kostyra, A. Albera-Łojek, J. Łojek, Wiadomości Zootechniczne, R. LVI (2018), 1: 90–107