CZARNUSZKA NA STANY ZAPALNE I ODPORNOŚĆ KONI

CZARNUSZKA, Nigella sativa, czarnuszka siewna, ogrodowa lub czarny kmin, jest używana jako przyprawa, w tym substytut pieprzu, gdyż nie drażni błony śluzowej żołądka. Jej właściwości zdrowotne wykraczają jednak daleko poza nadawanie smaku i zapachu – to roślina o wielkiej mocy leczniczej.

Skład chemiczny nasion, oleju i olejku czarnuszki siewnej

Nasiona zawierają 36-38% oleju i do 2,5% olejku eterycznego, a w nim tymochinon (28-57 %), cymen, karwakrol, anetol, 4-terpineol [4], ditymochinon, nigellon - polimer tymochinonu, limonen, karwon, a-pinen, tymol, cytronelol. Nasiona zawierają alkaloidy (nigellina, nigellamina), kumaryny (skopolamina, umbelliferon), saponiny (np przeciwnowotworowa a-hederyna), flawonoidy. Czarnuszka zawiera 70 – 85 % nienasyconych kwasów tłuszczowych (linolowy 50-60 %, cis-wakcenowy, oleinowy, a-linolenowy, eikozadieniowy 3 %). Nasiona zawierają związki steroidowe (a-sitosterol, b-sitosterol, stigmasterol, kampesterol) i fosfolipidy (fosfatydylocholina). Białko nasion czarnuszki zawiera 15 aminokwasów, w tym 8 z 9 niezbędnych: lizyna, leucyna, izoleucyna, walina, treonina, metionina, fenyloalanina, tyrozyna oraz arginina - aminokwas względnie egzogenny. Zawiera wiele witamin: karoten, B1, B2, B3, B6, B9, C i E; oraz składniki mineralne (wapń, fosfor, żelazo, miedź, cynk, magnez, sód, potas, siarkę, bor, chrom, mangan, molibden). [2]

Tymochinon odpowiada za działanie przeciwzapalne, przeciwdrgawkowe, przeciwutleniające, przeciwnowotworowe, antyseptyczne.

 

Działanie czarnuszki

Czarnuszka wykazuje działanie: przeciwbólowe, przeciwzapalne (w zapaleniu stawów, reumatyzmie i uogólnionych stanach zapalnych), przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne, przeciwpasożytnicze, przeciwalergiczne, przeciwastmatycznie (rozszerza oskrzela), hipoglikemiczne - przeciwcukrzycowe (poprawia wrażliwość insulinową), antyoksydacyjne, hipolipidemiczne (reguluje poziom lipidów we krwi), moczopędne (diuretyczne), wiatropędne, przeciwwrzodowe, ochronne na żołądek, wątrobę, nerki i układ oddechowy, rozkurczowe, przeciwnowotworowe, immunomodulujące, regulujące cykl, pobudzające laktację, korzystny wpływ na obniżanie stężenia kwasu moczowego we krwi (przy dnie i hiperurykemii) [2].

Nasiona i olej z czarnuszki są stosowane przy stanach zapalnych, chorobach układu oddechowego (astmie, zapalenie oskrzeli, kaszel, przeziębienia, infekcje), wątroby, nerek, żołądka, jelit, niestrawności, biegunkach, obniżonej odporności, chorobach skóry (grzybica, łuszczyca, źle gojące się rany), wysokim poziomie cukru we krwi, chorobach pasożytniczych, zaburzeniach cyklu.

Olej czarnuszkowy działa przeciwpasożytniczo, antybakteryjnie i przeciwgrzybiczo, zabija patogenne pierwotniaki, odstrasza roztocza. Zawiera witaminę E, F i K. Pomaga przy chorobach autoimmunologicznych: alergia, cukrzyca, reumatyzm, łuszczyca, pokrzywka, ranach, świądzie skóry, grzybicy, łupieżu. Ciepły olej służy do okładów przy stanach zapalnych piersi. Olej hamuje stany zapalne, działa przeciwalergicznie i przeciwbólowo, zapobiega też marskości wątroby, pobudza przemianę materii, hamuje agregację krwinek, poprawia przepływ krwi. Obniża poziom glukozy we krwi. Zmniejsza objawy astmy. [3]Tymochinony wydzielane z żółcią, potem i oddechem odkażają drogi oddechowe, moczowe i jelita.

Badania aktywności prozdrowotnej czarnuszki

Aktywność przeciwbakteryjna

Olejek, ekstrakty alkoholowe z nasion czarnuszki i sam tymochinon działają przeciwbakteryjnie, zwłaszcza na bakterie Gram- dodatnie: gronkowce (Staphylococcus aureus, nawet szczepy oporne na metycylinę, S. Epidermidis) i paciorkowce (Streptococcus mitis, S mutans). Działają synergistycznie ze streptomycyną i gentamycyną, wzmacniają działanie innych antybiotyków (np. doksycykliny, ampicyliny). Wodny ekstrakt z nasion działa słabiej niż metanolowy. Ekstrakt z nasion działa też przeciwbakteryjnie na bakterie powodujące zapalenie wymienia u krów [1]. Mniej wrażliwe na składniki czarnuszki są E coli, Enterococcus faecalis i E. Faecium. Wodne ekstrakty z nasion i ekstrakty alkaloidowe były też aktywne wobec drobnoustrojów od pacjentów z septycznym zapaleniem stawów, opornych na działanie antybiotyków.[4]

Aktywność przeciwgrzybicza – czarnuszka w leczeniu grzybic skóry

Eterowy ekstrakt z nasion hamuje wzrost dermatofitów (Trichophyton rubrum, T interdigitale, Epidermophyton floccosum, Microsporum canis) i drożdżaków. Olej z czarnuszki hamuje wzrost Aspergillus parasiticus i A. flavus i wytwarzanie przez nie aflatoksyny. Olejek eteryczny czarnuszki ma znaczącą aktywność wobec dermatofitów Microsporum gypseum, Trichophyton rubrum i T simii oraz jest równie skuteczny przeciwko Chrysosporium tropicum i C. evolceanui, jak ketokonazol. Tymochinon w postaci kremu skutecznie leczył kandydozę pochwy u myszy: krem z zawartością 10% tymochinonu zabijał większości komórek C. Albicans bez skutków ubocznych. [1]

Aktywność przeciwwirusowa

Olej z nasion czarnuszki hamuje rozwój cytomegalowirusa u myszy. U pacjentów z wirusem wątroby typu C, podawanie 450 mg oleju przez 3 miesiące, 3 razy dziennie spowodowało znaczne obniżenie miana wirusa i stresu oksydacyjnego, a zwiększenie poziomu białka całkowitego, albumin, erytrocytów i płytek krwi. [1] Ekstrakt czarnuszki ma też aktywność przeciwiwrusową wobec wirusa Laryngotracheitis w komórkach kurzych [4].

Aktywność przeciwpasożytnicza

Oleju z nasion czarnuszki jest skuteczny w leczeniu schistosomatozy: podawany myszom przez 2 tygodnie, zmniejszył liczbę przywr w wątrobie i ich jaj. Olej poprawia pracę wątroby, wspiera układ immunologiczny, zmniejsza uszkodzenie szpiku i śledziony u zakażonych myszy. Jeszcze skuteczniejszy był podawany z prazikwantelem lub wyciągiem z czosnku. Składniki czarnuszki działają na przywry na każdym etapie rozwoju. Z kolei u dzieci zakażonych tasiemcem, jedna doustna dawka etanolowego ekstraktu z czarnuszki (40 mg/ kg), bez skutków ubocznych, zmniejszała procent obecności jaj tasiemca w kale. Metanolowy ekstrakt z nasion w dawce 1,25 g/kg był bardziej skuteczny od chlorochiny (lek pierwotniakobójczy) i powodował zahamowanie u zwierząt zakażenia Plasmodium yoelii o 94%, a chlorochina o 86%. [1]

Aktywność antyoksydacyjna czyli przeciwutleniająca

Składniki czarnuszki (tymochinon, karwakrol, anetol i 4-terpineol) wykazują synergistyczne działanie przeciwutleniające. Olej i tymochinon hamują cyklooksygenazę i 5-lipooksygenazę; hamują peroksydację tłuszczów w tym w mózgu i wątrobie. Nasiona czarnuszki redukują wolne rodniki silniej niż witamina C [4]. U szczurów z zapaleniem stawów, podawanie tymochinonu zmniejszyło stan zapalny i poprawiło stan kości. Uzupełnienie diety szczurów w mielone nasiona czarnuszki hamuje stres oksydacyjny wywołany zjełczałym olejem kukurydzianym. Wzbogacenie diety o sproszkowane nasiona czarnuszki (na poziomie 10%) spowodowało obniżenie we krwi stężenia tlenku azotu i glutationu, jako skutków stresu oksydacyjnego. [1].

Aktywność gastroochronna

Tymochinon i ekstrakty z czarnuszki wspomagają leczenie wrzodów żołądka i jelit. Badając zwierzęta, potwierdzono właściwości gastroochronne tymochinonu, porównując jego aktywność do działania omeprazolu. Oprócz właściwości przeciwutleniających, tymochinon hamuje działanie pompy protonowej, wydzielanie kwasu żołądkowego i infiltrację neutrofili. Zapobiega powstawaniu wrzodów żołądka pod wpływem substancji drażniących, zwiększa wydzielanie śluzu przez błonę śluzową żołądka. Olej działa ochronnie w ostrym nieżycie żołądka u szczurów, a w leczeniu martwiczego zapalenia jelit, zmniejsza ich uszkodzenia. Tymochinon zapobiega i łagodzi zapalenie okrężnicy u myszy, ogranicza biegunki i chudnięcie. [1]

Aktywność hepatoochronna

Czarnuszka chroni wątrobę przed działaniem hepatotoksycznym, zwłóknieniem i marskością Ekstrakt z czarnuszki pomaga zapobiegać uszkodzeniu wątroby, zmniejsza poziom enzymów wątrobowych, stresu oksydacyjnego i uszkodzenia tkanki wątrobowej.

Aktywność nefrochronna – działanie ochronne na nerki

Czarnuszka (olej i nasiona) ma działanie hepatoprotekcyjne i nefroprotekcyjne w trakcie stosowania leków, np Paracetamolu. Czarnuszka zmniejsza degenerację tkanek przy zapaleniu nerek, obniża wskaźniki uszkodzenia tkanki nerkowej - stężenie kreatyniny, mocznika i kwasu moczowego. Wyniki badań na szczurach z hiperlipidemią i leczeniu tymochinonem w dawce 10 mg/kg/dzień, wskazały na znaczne obniżenie stężeń mocznika, triglicerydów i cholesterolu. Czarnuszka obniża stan zapalny i stężenie kwasu moczowego we krwi. Podawano pacjentom 1 g proszku z nasion czarnuszki, dwa razy dziennie przez 21 dni, w efekcie czego nastąpiło obniżenie stanu zapalnego i stężenia kwasu moczowego we krwi z 7 na 5 mg/dl [2].

Aktywność ochronna układu oddechowego

Ekstrakt z czarnuszki hamuje rozwój zapalenia płuc, obrzęk pęcherzyków płucnych, zwłóknienie, zmniejsza aktywności syntazy tlenku azotu, co ma korzystny wpływ na leczenie uszkodzeń płuc. Potwierdzono działanie przeciwastmatyczne ekstraktu z czarnuszki na osobach z astmą, którym przez 3 miesiące dawano 15 ml/kg ekstraktu 0,1% z N. sativa lub placebo dziennie. Poprawę było widać szybko ale najlepszy efekt był widoczny po trzymiesięcznej terapii.[1]

Aktywność przeciwcukrzycowa

Ekstrakt z nasion czarnuszki i tymochinon pomagają przy cukrzycy i insulinooporności. Działają antyhiperglikemiczne [2]. Zmniejszają stres oksydacyjny, co ułatwia ochronę i naprawę komórek β trzustki, prowadząc do zmniejszenia poziomu glukozy we krwi. Tymochinon może zmniejszać podwyższoną glukoneogenezę na skutek blokady jej enzymów [4]. Olej, ekstrakt z czarnuszki i sam tymochinon obniżają poziom glukozy we krwi (normalizacja hiperglikemii), pobudzają wydzielanie insuliny i odbudowę trzustki, chronią komórki β trzustki i zapobiega ich zwyrodnieniu. Tymochinon wpływa też na enzymy metabolizmu węglowodanów. Podawanie tymochinonu przez 45 dni powodowało poprawę stanu glikemii u szczurów z cukrzycą i korzystnie wpływało na aktywność enzymów wątrobowych. U pacjentów z cukrzycą typu 2, korzystne było podawanie 2 g ekstraktu z czarnuszki dziennie. [1]

Aktywność przeciwzapalna, przeciwbólowa i przeciwalergiczna

Wyciągi alkoholowe z czarnuszki oraz tymochinon hamują aktywności cytokin zapalnych. Tymochinon hamuje wytwarzanie prostaglandyny PGE2 w alergicznym zapaleniu dróg oddechowych i może oddziaływać przeciwzapalnie podczas odpowiedzi alergicznej w płucach. Wyciągi z nasion czarnuszki u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa w dwa tygodnie zmniejszały obecność zatorów śluzowych, liczbę kichnięć, niwelowały świąd i wycieki, przyspieszały odnowę błon śluzowych. [1]

Aktywność przeciwnowotworowa i cytotoksyczna

Nasiona czarnuszki i ekstrakty z nich są cytotoksyczne wobec komórek rakowych a łagodne dla zdrowych. Hamują wzrost komórek białaczki, raka wątroby, pęcherza, jelita, płuc. Tymochinon ma też właściwości przeciwprzerzutowe, np na komórki raka trzustki, hamuje ich aktywność migracyjną i inwazyjną. Podawanie oleju z nasion czarnuszki zmniejsza ryzyko nowotworów jelita grubego, płuc i przewodu pokarmowego.

Aktywność immunoregulująca

Składniki czarnuszki regulują reakcje immunologiczne. Wodny ekstrakt zwiększał proliferację komórek śledziony i wydzielanie przez nie cytokin a hamował wydzielanie mediatorów zapalnych przez makrofagi. U świnek z alergią i chorobami płuc, składniki ekstraktu wpływają na interleukinę 4 i interferon γ oraz zmniejszają zmiany patologiczne w płucach [1]. Czarnuszka i tymochinon zmniejszają też liczbę komórek tucznych i zaburzenia towarzyszące alergii pokarmowej.

 

Tekst i zdjęcie: Joanna Smulska

Źródła:

[1] Nigella sativa L. – roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych, M. Borusiewicz, Z. Janeczko, Post Fitoter 2015; (16)4: 223-236

[2]R Jurczak, J Reguła Właściwości prozdrowotne czarnuszki siewnej i jej znaczenie w leczeniu dny moczanowe Forum Zaburzeń Metabolicznych 2018, tom 9, nr 3, 95–102

[3] Cottbus cz. III, Schwarckümmelöl Plus DR h. Różański, 2008

[4] Anna Adamska, Renata J. Ochocka Nigella sativa źródłem związków bioaktywnych , Post Fitoter 2016, 17 (2): 97 -105