Żywienie osłów
2018-09-26
Na potrzeby żywieniowe osłów wpływa ich pochodzenie: są przystosowane do suchego, gorącego klimatu i ubogiej diety roślinnej. W naturze wędrują w poszukiwaniu jedzenia kilkanaście godzin dziennie i jedzą małe, ale częste porcje włóknistego pokarmu. Nie pasą się w miejscu wyjadając trawę, jak konie, tylko chodzą i szukają (jak kozy). Są przystosowane do pasz dużo bardziej zdrewniałych, niż koń. Tak jak kozom, przypisuje im się legendarną 'niewybredność' ale to półprawda. Owszem jedzą chętnie zioła, gałązki, twarde, suche trawy; jednak nie można ich karmić odpadkami po koniach czy samymi chwastami. Niemniej, na specyficzne zwyczaje żywieniowe zwrócił już uwagę Arystoteles, pisząc:„Osioł i szczygieł są wrogami, bo on żywi się ostem, a osioł bardzo lubi młody oset. Osły mogą korzystać z pastwiska, ale ilość zjadanej trawy i siana trzeba kontrolować, by zapobiec otyłości. Wypas to uzupełnienie słomy, która powinna stanowić podstawę diety osła! Potrzebny jest ciągły dostęp do słomy jęczmiennej, źródła włókna, a zimą dodatek siana.
Słoma
Idealna pasza objętościowa dla osła ma 5 – 10 % białka, 5% NSC (Niestrukturalne węglowodany: cukry proste i skrobia) i 7-9 MJ/kg DE (Digestible Energy: energia strawna). Słoma jęczmienna spełnia te wymogi wyśmienicie: bogata w włókno, uboga w białko (4 - 7%), cukier (1-4%), skrobię, energię (5-7 MJ/kg DE); przypomina to, co osły jadły na wolności. Ciągły dostęp do słomy zaspokaja apetyt bez ryzyka otyłości, ochwatu i hiperlipidemii. Zapobiega też niszczeniu drzew i płotów, zużyta może iść na ściółkę; zimą do słomy można dodać siano. Słoma jęczmienna może stanowić 75% diety latem i 50% zimą, do tego siano lub pastwisko. Uwaga: słoma wymaga zdrowych zębów! Słoma owsiana jest łatwiej strawna ale bardziej kaloryczna, dobra dla starych i chudych osłów, bo ma nieco większą wartość odżywczą niż jęczmienna. Słoma pszenna ma dużo włókna a mniejszą wartość odżywczą; wymaga dokładnego żucia i zdrowych zębów.
Trawa i pastwisko
Dla zdrowia układu trawiennego i psychiki osła, zamiast zielonego, płaskiego pastwiska lepszy jest ugór urozmaicony krzakami, jeżynami, chwastami, głogami, ziołami. Na zbyt bogatym pastwisku w krótkim czasie odłożą mnóstwo tłuszczu na ciężkie czasy, susze i głód, które nie nadchodzą. Jeśli pastwisko jest bogate, można użytkować je wymiennie z padokiem; na nim osły muszą mieć dostępną słomę i najlepiej też krzewy, gałęzie do ogryzania.
Trawa jest smaczna i odżywcza, ale w niektórych warunkach dla osła za bogata w cukier (NSC, co sprzyja ochwatowi): np młoda, szybko rosnąca wiosną; za mocno spasana; 'zestresowana' (susza, zimne noce). Dlatego wypas osłów powinien być kontrolowany: można paść je z innymi gatunkami, ograniczać jego czas, stosować paddock paradise lub kwatery z pastuchem - dobre przy większym stadzie, wtedy jest odpowiednia proporcja jedzenia i ruchu.
Ilość bezpiecznego wypasu zależy od zdrowia, kondycji, rodzaju pastwiska; może być cała doba lub 2 godziny dziennie, lub padok wiosną a wypas latem i jesienią. Za krótki wypas może zachęcać do szybkiego i żarłocznego jedzenia! Badania sugerują, że im dłużej koń jest na pastwisku, tym mniej je na godzinę. Duże stado na większym pastwisku będzie się też bawić, biegać i szukać roślin a mniej paść w jednym miejscu.
Monitorowanie wagi i kondycji (BCS, mierzenie w popręgu itd) ułatwia dopasowanie wypasu do potrzeb. Nawet codziennie wygłaskanie wzdłuż szyi i pleców pozwala wyczuć odkładanie tłuszczu. Sposobem jest też robienie zdjęcia co tydzień lub dwa.
Siano
Przy dostępie do słomy i pastwiska, osły nie potrzebują dużo siana. Siano dla osłów może być ubogie w składniki odżywcze: powinno mieć dużo włókna, mało białka, więcej łodyg niż liści. Liściaste, miękkie, bogatobiałkowe nie nadaje się. Najlepsze jest z naturalnej łąki lub starego pastwiska. Siano z łąki sianej lub siano dla krów, jest bogatsze w energie; można je mieszać ze słomą ale nie dawać samego. Siano z roślin dojrzałych i zdrewniałych, późno cięte jest dobre dla osłów, zwłaszcza otyłych (nie starych i chudych); ma dużo mniej energii niż koszone wcześnie. Im starsza trawa, tym mniej siano ma białka; im dłużej schnie na polu, tym mniej ma NSC. Nie należy dawać nowego nagle ani świeżego za wcześnie - ryzyko kolki i ochwatu. Nowe kilka dni mieszać ze starym lub słomą.
Dodatkiem dla osłów w gorszej kondycji i zimą, może być sianokiszonka: trawa lekko podsuszona, sprasowana i zafoliowana. W sianokiszonce zachodzi fermentacja, rozkład części cukru (może być uboższa w cukier, niż siano) i zakwaszenie, co zapobiega rozwojowi szkodliwych bakterii i grzybów. Jest smaczna i pozbawiona kurzu. Musi być zużyta w 3-4 dni od otwarcia. Wartość odżywcza jest różna i niekiedy sianokiszonka może być zbyt energetyczna dla osłów! Od sianokiszonki trzeba odróżnić kiszonkę: ta nadaje się dla krów ale nie osłów i koni: za wilgotna i kwaśna, za mało włókna, za dużo białka.
Lucerna i inne motylkowe
Siano z motylkowych, w tym lucerna w postaci sieczki, ma za dużo białka i jest za bogatą paszą dla osłów (lucerna: 15-22% białka i 8-14% NSC) poza wyjątkami. Małe ilości stosuje się w żywieniu źrebnych, karmiących, rosnących, chudych i pracujących osłów. Lucernę należy mieszać ze słomą lub niskobiałkowym sianem.
Dzikie osły jedząc trawy, zioła, ziarna i motylkowe, pobierają wystarczająco aminokwasów. Domowe na diecie z siana i słomy lub ograniczonym pastwisku, miewają niedobory. Pomocny jest dodatek siemienia, soi lub suplementy zawierające aminokwasy, których niedobory w paszy objętościowej są najczęstsze: lizyna (układ nerwowy, metabolizm, odporność), metionina (kopyta, skóra, włosie), treonina (układ trawienny).
Pasze gotowe i zamienniki siana dla osłów starych i/lub o kiepskich zębach
Większość osłów nie potrzebuje pasz treściwych, wystarczy siano, słoma i preparat witaminowo mineralny. Niektóre wymagają specjalnej diety lub dodatkowej energii. Wtedy stosuje się dodatkową paszę z niską zawartością białka, skrobi, cukru; specjalną dla osłów lub dla koni skłonnych do ochwatu. Siano i słoma wymaga dokładnego żucia, dlatego starym osłom o słabych zębach podaje się gotowe pasze wysokowłókniste, sieczki i kostki. Mogą być dodatkiem lub w niektórych wypadkach całkiem zastąpić siano i słomę.
1) Peletowane pasze wysokowłókniste mogą stanowić do 25% paszy objętościowej osłów chudych, starych, pracujących, karmiących. Produkty dla koni ochwaconych są często dobre dla osłów: bogate w włókno, ubogie w cukier. Ważne by osioł nie jadł ich za szybko, co sprzyja kolce; można dodać wody i sieczki lub dawać jako mesz.
2) Sieczki: mieszanka pociętego siana i/lub słomy z dodatkami: lucerna, olej, minerały, zioła. Sieczki dla koni skłonnych do ochwatu (poniżej 8% cukru) są dobre dla osłów z problemami dentystycznymi, którym trudno jeść słomę i siano i gryźć długie włókna.
3) Kompletną paszę gotową, zastępująca inne np dla osłów z bardzo kiepskim uzębieniem, chorobami metabolicznymi i skłonnym do ochwatu. Zawierają np susz z traw, peletki włókniste, słomę owsianą, witaminy i minerały.
Wysłodki buraczane
W małej ilości zachęcają do jedzenia chore osiołki i pomagają podpaść stare i chude. Są źródłem włókna jako dodatek, ale nie zastąpią siana. Muszą być dokładnie namoczone i zużyte w ciągu doby.
Owoce i warzywa
Dobre, bezpieczne i lubiane są marchew, jabłka, banany, gruszki, brukiew. Można dawać w małej ilości dla urozmaicenia, zwłaszcza zimą i wczesną wiosną gdy brak trawy. Nie daje się: kapustnych, ziemniaków, owoców z pestkami i wszelkich starych, fermentujących.
Minerały i witaminy
Wszystkie osły potrzebują suplementu witaminowo – mineralnego, nawet korzystające z pastwiska. Trawa może zawierać za mało wapnia, fosforu, sodu, chloru, miedzi, cynku, a tym bardziej siano i słoma (im dłużej przechowywane, tym mniej składników odżywczych, zwłaszcza witamin A i E). Dlatego trzeba dawać lizawki (lub sypką sól) i preparat witaminowo – mineralny.
Preparat witaminowo mineralny winien zawierać szerokie spektrum witamin, mikroelementów, probiotyki, aminokwasy. Osły rzadko potrzebują suplementacji żelaza, a jego nadmiar szkodzi. Suplementy z małą ilością lub bez Fe są dobre o ile nie ma specjalnych wskazań weterynaryjnych.
Probiotyki to żywe mikroorganizmy przewodu pokarmowego (bakterie, drożdże) trawiące włókno i produkujące kwasy tłuszczowe, źródło energii. Wymagają uzupełnienia po leczeniu, stresie, nagłej zmianie paszy. Popularne probiotyki w suplementach dla koni to: Enterococcus faecium, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Saccharomyces boulardii
Prebiotyki to substancje odżywiające korzystne mikroorganizmy jelitowe. Prebiotyki są zawarte np w: wysłodkach buraczanych, siemieniu, drożdżach, babce płesznik. Prebiotyki i probiotyki podaje się szczególnie osłom wychudzonych lub skłonnym do ochwatu. Typowe prebiotyki w suplementach dla koni to np fruktooligosacharydy (FOS), ksylooligosacharydy (XOS), pektyny.
Generalne zasady karmienia osłów:
Osioł potrzebuje dziennie zjeść ilość paszy, której sucha masa stanowi 1.5-1.8% jego masy ciała. Oznacza to minimum 2 – 3 kg siana, słomy, sieczki (przed moczeniem) na dzień dla 180kg osła. Zawartość wody w trawie i ilość zjedzonej trawy trudno policzyć, można ją tu pominąć (chyba że pastwisko jest bardzo bogate i osioł sporo z niego korzysta); można przyjąć że łącznie (słoma plus trawa) zdrowy osioł zje do 2% swojej masy dziennie. Otyły potrzebuje przynajmniej 1,5 %, tylko mniej kalorycznie. Więcej siana potrzeba zimą, na ogrzanie (jest wrażliwy na zimno). Przykładowo zdrowy, dorosły osioł w dobrej kondycji może mieć do dyspozycji pastwisko plus siano 0.5-0.75kg od wiosny do jesieni (25% diety) i 1-1.5kg (50%) zimą. Słoma jęczmienna do woli, 2 – 3 kg dziennie, witaminy, lizawka. Dla osłów z problemami dentystycznymi, to samo tylko zamiast siana i słomy 2.25-3kg gotowej sieczki. Jeśli dodatkowo wychudzenie, to do 0,5 kg paszy treściwej.
Idealna pasza objętościowa dla osła ma 5 – 10 % białka, 5% NSC (Niestrukturalne węglowodany: cukry proste i skrobia) i 7-9 MJ/kg DE (Digestible Energy: energia strawna). Słoma jęczmienna spełnia te wymogi wyśmienicie: bogata w włókno, uboga w białko (4 - 7%), cukier (1-4%), skrobię, energię (5-7 MJ/kg DE); przypomina to, co osły jadły na wolności. Ciągły dostęp do słomy zaspokaja apetyt bez ryzyka otyłości, ochwatu i hiperlipidemii. Zapobiega też niszczeniu drzew i płotów, zużyta może iść na ściółkę; zimą do słomy można dodać siano. Słoma jęczmienna może stanowić 75% diety latem i 50% zimą, do tego siano lub pastwisko. Uwaga: słoma wymaga zdrowych zębów! Słoma owsiana jest łatwiej strawna ale bardziej kaloryczna, dobra dla starych i chudych osłów, bo ma nieco większą wartość odżywczą niż jęczmienna. Słoma pszenna ma dużo włókna a mniejszą wartość odżywczą; wymaga dokładnego żucia i zdrowych zębów.
Trawa i pastwisko
Dla zdrowia układu trawiennego i psychiki osła, zamiast zielonego, płaskiego pastwiska lepszy jest ugór urozmaicony krzakami, jeżynami, chwastami, głogami, ziołami. Na zbyt bogatym pastwisku w krótkim czasie odłożą mnóstwo tłuszczu na ciężkie czasy, susze i głód, które nie nadchodzą. Jeśli pastwisko jest bogate, można użytkować je wymiennie z padokiem; na nim osły muszą mieć dostępną słomę i najlepiej też krzewy, gałęzie do ogryzania.
Trawa jest smaczna i odżywcza, ale w niektórych warunkach dla osła za bogata w cukier (NSC, co sprzyja ochwatowi): np młoda, szybko rosnąca wiosną; za mocno spasana; 'zestresowana' (susza, zimne noce). Dlatego wypas osłów powinien być kontrolowany: można paść je z innymi gatunkami, ograniczać jego czas, stosować paddock paradise lub kwatery z pastuchem - dobre przy większym stadzie, wtedy jest odpowiednia proporcja jedzenia i ruchu.
Ilość bezpiecznego wypasu zależy od zdrowia, kondycji, rodzaju pastwiska; może być cała doba lub 2 godziny dziennie, lub padok wiosną a wypas latem i jesienią. Za krótki wypas może zachęcać do szybkiego i żarłocznego jedzenia! Badania sugerują, że im dłużej koń jest na pastwisku, tym mniej je na godzinę. Duże stado na większym pastwisku będzie się też bawić, biegać i szukać roślin a mniej paść w jednym miejscu.
Monitorowanie wagi i kondycji (BCS, mierzenie w popręgu itd) ułatwia dopasowanie wypasu do potrzeb. Nawet codziennie wygłaskanie wzdłuż szyi i pleców pozwala wyczuć odkładanie tłuszczu. Sposobem jest też robienie zdjęcia co tydzień lub dwa.
Siano
Przy dostępie do słomy i pastwiska, osły nie potrzebują dużo siana. Siano dla osłów może być ubogie w składniki odżywcze: powinno mieć dużo włókna, mało białka, więcej łodyg niż liści. Liściaste, miękkie, bogatobiałkowe nie nadaje się. Najlepsze jest z naturalnej łąki lub starego pastwiska. Siano z łąki sianej lub siano dla krów, jest bogatsze w energie; można je mieszać ze słomą ale nie dawać samego. Siano z roślin dojrzałych i zdrewniałych, późno cięte jest dobre dla osłów, zwłaszcza otyłych (nie starych i chudych); ma dużo mniej energii niż koszone wcześnie. Im starsza trawa, tym mniej siano ma białka; im dłużej schnie na polu, tym mniej ma NSC. Nie należy dawać nowego nagle ani świeżego za wcześnie - ryzyko kolki i ochwatu. Nowe kilka dni mieszać ze starym lub słomą.
Dodatkiem dla osłów w gorszej kondycji i zimą, może być sianokiszonka: trawa lekko podsuszona, sprasowana i zafoliowana. W sianokiszonce zachodzi fermentacja, rozkład części cukru (może być uboższa w cukier, niż siano) i zakwaszenie, co zapobiega rozwojowi szkodliwych bakterii i grzybów. Jest smaczna i pozbawiona kurzu. Musi być zużyta w 3-4 dni od otwarcia. Wartość odżywcza jest różna i niekiedy sianokiszonka może być zbyt energetyczna dla osłów! Od sianokiszonki trzeba odróżnić kiszonkę: ta nadaje się dla krów ale nie osłów i koni: za wilgotna i kwaśna, za mało włókna, za dużo białka.
Lucerna i inne motylkowe
Siano z motylkowych, w tym lucerna w postaci sieczki, ma za dużo białka i jest za bogatą paszą dla osłów (lucerna: 15-22% białka i 8-14% NSC) poza wyjątkami. Małe ilości stosuje się w żywieniu źrebnych, karmiących, rosnących, chudych i pracujących osłów. Lucernę należy mieszać ze słomą lub niskobiałkowym sianem.
Dzikie osły jedząc trawy, zioła, ziarna i motylkowe, pobierają wystarczająco aminokwasów. Domowe na diecie z siana i słomy lub ograniczonym pastwisku, miewają niedobory. Pomocny jest dodatek siemienia, soi lub suplementy zawierające aminokwasy, których niedobory w paszy objętościowej są najczęstsze: lizyna (układ nerwowy, metabolizm, odporność), metionina (kopyta, skóra, włosie), treonina (układ trawienny).
Pasze gotowe i zamienniki siana dla osłów starych i/lub o kiepskich zębach
Większość osłów nie potrzebuje pasz treściwych, wystarczy siano, słoma i preparat witaminowo mineralny. Niektóre wymagają specjalnej diety lub dodatkowej energii. Wtedy stosuje się dodatkową paszę z niską zawartością białka, skrobi, cukru; specjalną dla osłów lub dla koni skłonnych do ochwatu. Siano i słoma wymaga dokładnego żucia, dlatego starym osłom o słabych zębach podaje się gotowe pasze wysokowłókniste, sieczki i kostki. Mogą być dodatkiem lub w niektórych wypadkach całkiem zastąpić siano i słomę.
1) Peletowane pasze wysokowłókniste mogą stanowić do 25% paszy objętościowej osłów chudych, starych, pracujących, karmiących. Produkty dla koni ochwaconych są często dobre dla osłów: bogate w włókno, ubogie w cukier. Ważne by osioł nie jadł ich za szybko, co sprzyja kolce; można dodać wody i sieczki lub dawać jako mesz.
2) Sieczki: mieszanka pociętego siana i/lub słomy z dodatkami: lucerna, olej, minerały, zioła. Sieczki dla koni skłonnych do ochwatu (poniżej 8% cukru) są dobre dla osłów z problemami dentystycznymi, którym trudno jeść słomę i siano i gryźć długie włókna.
3) Kompletną paszę gotową, zastępująca inne np dla osłów z bardzo kiepskim uzębieniem, chorobami metabolicznymi i skłonnym do ochwatu. Zawierają np susz z traw, peletki włókniste, słomę owsianą, witaminy i minerały.
Wysłodki buraczane
W małej ilości zachęcają do jedzenia chore osiołki i pomagają podpaść stare i chude. Są źródłem włókna jako dodatek, ale nie zastąpią siana. Muszą być dokładnie namoczone i zużyte w ciągu doby.
Owoce i warzywa
Dobre, bezpieczne i lubiane są marchew, jabłka, banany, gruszki, brukiew. Można dawać w małej ilości dla urozmaicenia, zwłaszcza zimą i wczesną wiosną gdy brak trawy. Nie daje się: kapustnych, ziemniaków, owoców z pestkami i wszelkich starych, fermentujących.
Minerały i witaminy
Wszystkie osły potrzebują suplementu witaminowo – mineralnego, nawet korzystające z pastwiska. Trawa może zawierać za mało wapnia, fosforu, sodu, chloru, miedzi, cynku, a tym bardziej siano i słoma (im dłużej przechowywane, tym mniej składników odżywczych, zwłaszcza witamin A i E). Dlatego trzeba dawać lizawki (lub sypką sól) i preparat witaminowo – mineralny.
Preparat witaminowo mineralny winien zawierać szerokie spektrum witamin, mikroelementów, probiotyki, aminokwasy. Osły rzadko potrzebują suplementacji żelaza, a jego nadmiar szkodzi. Suplementy z małą ilością lub bez Fe są dobre o ile nie ma specjalnych wskazań weterynaryjnych.
Probiotyki to żywe mikroorganizmy przewodu pokarmowego (bakterie, drożdże) trawiące włókno i produkujące kwasy tłuszczowe, źródło energii. Wymagają uzupełnienia po leczeniu, stresie, nagłej zmianie paszy. Popularne probiotyki w suplementach dla koni to: Enterococcus faecium, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum, Saccharomyces boulardii
Prebiotyki to substancje odżywiające korzystne mikroorganizmy jelitowe. Prebiotyki są zawarte np w: wysłodkach buraczanych, siemieniu, drożdżach, babce płesznik. Prebiotyki i probiotyki podaje się szczególnie osłom wychudzonych lub skłonnym do ochwatu. Typowe prebiotyki w suplementach dla koni to np fruktooligosacharydy (FOS), ksylooligosacharydy (XOS), pektyny.
Generalne zasady karmienia osłów:
-
Każda pasza musi być dobrej jakości, wolna od pleśni i zepsucia
-
Zmiany diety muszą być stopniowe, przez okres co najmniej 7 – 14 dni.
-
Dietę ustalać indywidualnie biorąc pod uwagę wiek, historię, zdrowie, kondycję, metabolizm, stopień aktywności, typ i ilość dostępnego pastwiska.
-
Osły powinny jeść mało ale często, paszę objętościową i włóknistą. Układ pokarmowy jest przystosowany do ciągłych, małych dostaw pożywienia, dlatego paszę trzeba rozłożyć na cały dzień. Słomę podaje się do woli a siano w wydzielonych porcjach. Siano należy uzupełniać co najmniej 2 x dziennie (lepiej 3 -4 )Jedzenie spowalniają siatki, żłoby z siatką, siatki na ziemi, a także kamień w wiadrze lub żłobie.
-
Regularnie oceniać kondycję i nie przekarmiać; osły nie potrzebują dużo cukru w diecie
-
Zawsze powinna być dostępna świeża, czysta woda oraz lizawka i witaminy
Osioł potrzebuje dziennie zjeść ilość paszy, której sucha masa stanowi 1.5-1.8% jego masy ciała. Oznacza to minimum 2 – 3 kg siana, słomy, sieczki (przed moczeniem) na dzień dla 180kg osła. Zawartość wody w trawie i ilość zjedzonej trawy trudno policzyć, można ją tu pominąć (chyba że pastwisko jest bardzo bogate i osioł sporo z niego korzysta); można przyjąć że łącznie (słoma plus trawa) zdrowy osioł zje do 2% swojej masy dziennie. Otyły potrzebuje przynajmniej 1,5 %, tylko mniej kalorycznie. Więcej siana potrzeba zimą, na ogrzanie (jest wrażliwy na zimno). Przykładowo zdrowy, dorosły osioł w dobrej kondycji może mieć do dyspozycji pastwisko plus siano 0.5-0.75kg od wiosny do jesieni (25% diety) i 1-1.5kg (50%) zimą. Słoma jęczmienna do woli, 2 – 3 kg dziennie, witaminy, lizawka. Dla osłów z problemami dentystycznymi, to samo tylko zamiast siana i słomy 2.25-3kg gotowej sieczki. Jeśli dodatkowo wychudzenie, to do 0,5 kg paszy treściwej.
Literatura:
-
"What to feed your donkeys" – thedonkeysanctuary.com
-
"Żywienie osłów" Jarosław Sekuła
-
"Osioł to nie koń" Jarosław Sekuła
-
"Pochodzenie i przeznaczenie osła" Monika Poniatowska
