WIĄZÓWKA DLA KONI - SALICYLOWA ŁĄK KRÓLOWA

Piękna i pachnąca wiązówka nazywana bywa Królową Łąk lub tawułą łąkową. Nazwy angielskie – Meadowsweet - i niemieckie - Mädesüßkraut, nawiązują do słodzenia: kwiaty dodawano do potraw w braku miodu, w Anglii jest dodatkiem do piw; liście są przyprawą do zup a korzenie są jadalne. Dostarcza leczniczego ziela, kwiatów i korzeni. W Polsce rosną dwa lecznicze gatunki: wiązówka błotna (F. ulmaria) i bulwkowata (F. Hexapetala). To z wiązówki, nie wierzby, po raz pierwszy wyizolowano salicylan, dlatego kwas salicylowy nazywał się najpierw Acidum spiricicum.

Wiązówka błotna rośnie nad brzegami rzek, rowów, na wilgotnych łąkach. Ma kwiaty żółtawobiałe, wonne, w postaci dużych podbaldachów. Wiązówka bulwkowata rośnie na suchych, jałowych łąkach, nasłonecznionych zboczach, miedzach i nasypach. Ma bulwkowate zgrubienia na korzeniach a kwiaty białawe, w pączku zaróżowione, bez zapachu. Obie kwitną w czerwcu i lipcu [10].  

CENNE SKŁADNIKI

Liście, kwiaty, owoce i korzenie zawierają do 65 mg/g składników fenolowych [1] - flawonoidy, kwasy fenolowe, katechiny, proantocyjanidyny, taniny. Są to główne składniki aktywne wiązówki.

Flawonoidy: głównie pochodne kwercetyny. W kwiatach (3,5 %) i owocach wiązówki błotnej dominuje spireozyd, a w zielu – hiperozyd. Kwiaty, ziele i owoce wiązówki błotnej zawierają też rutozyd, kwercetynę, pochodne kemferolu i kwercetyny [1, 10]. Ziele wiązówki bulwkowatej zawiera hiperozyd, izokwercytrynę, kwercytrynę spiraeozyd, awikularynę i kwercetynę, a jej korzenie rutozyd, hiperozyd, kwercytrynę, awikularynę, spiraeozyd, kwercetynę i luteolinę [10].  

Glikozydy fenolowe: w zielu i korzeniu monotropitozyd, spireina 0,3-0,5%, dające przy hydrolizie aldehyd salicylowy i salicylan metylu [9].  

Garbniki. Kwiaty zawierają 10-15% garbników (elagotanin) [10], korzenie do 20%. Do garbników należy przeciwnowotworowa rugozyna. Korzenie zawierają dużo katechin i proantocyjanidyn (45,1 i 3,4 mg/g) a owoce dużo tanin (38,3 mg/g). Liście też zawierają katechiny [1]. Elagotaniny nadają wysoką zdolność antyoksydacyjną [8].  

Olejek eteryczny też jest bogaty w składniki fenolowe: proste fenole, monoterpeny, seskwiterpeny i związki alifatyczne oraz salicylany [8]. W kwiatach występuje 0,2% olejku eterycznego. Zawiera on: salicylan metylu (ester metylowy kwasu salicylowego), wanilinę, aldehyd salicylowy, heliotropinę [10]. Kwiaty w początkach kwitnienia mają 1.2−2 więcej olejku eterycznego niż w później. Im więcej aldehydu salicylowego tym mniej salicylanu metylu w olejku [7].  

Kwasy fenolowe. W zielu i korzeniach wiązówki bulwkowatej występuje kwas galusowy, p-kumarowy, syryngowy, wanilinowy, ferulowy i 3,4-dimetoksycynamonowy.[10]. W górnych liściach jest więcej chlorogenowego, w dolnych elagowego, w kwiatach i owocach galusowy, kaftarowy, elagowy i salicylowy, a w korzeniach elagowy i salicylowy [1] .

Kwiaty zawierają rozpuszczalne w wodzie immunomodulujące polisacharydy [8].  

DZIAŁANIE

"Roślina salicylowa". Działanie wiązówki błotnej zbliżone jest do kory wierzbowej. Ma mniej salicylanów, ale podobne działanie przeciwbakteryjne [10]. Jest alternatywą dla syntetycznych salicylanów w leczeniu reumatyzmu, zapalenia stawów, przeziębień, gorączki, wrzodów, nieżytów układu oddechowego i trawiennego, biegunki. To środek napotny, moczopędny, czyszczący krew, przeciwgorączkowy, przeciwzapalny, przeciwbólowy [9]. Zewnętrznie do leczenia wrzodów, infekcji skóry i ran, zapaleniu spojówek.  

Antyoksydacyjne. Liście, kwiaty, owoce i korzenie mają wysoką aktywność antyoksydacyjną [1,6]. Ekstrakty z wiązówki, bogate m.in. w kwas elagowy, wymiatają wolne rodniki co m.in. przeciwdziała niszczeniu tkanek, oksydacji lipidów i przyspieszaniu starzenia [5].

Antybakteryjne. Ekstrakty z kwiatów i owoców działają antybakteryjnie wobec Bacillus subtilis i Pseudomonas aeruginosa [1]. Składniki fenolowe, flawonoidy i spireozyd nadają działanie przeciwbakteryjne np wobec bakterii E. Coli i E. Faecalis i przeciwgrzybicze wobec P. cyclopium i F. oxysporum [6]. Wodne ekstrakty wiązówki znacznie hamują rozwój Staphylococcus aureus [10].

Przeciwwirusowe wobec: Herpes Simplex, Adenowirus 12, Coxackie B6 [10].

Przeciw przeziębieniom. Już w XVI wiecznych zielnikach pisano, że "wywar z kwiatów gotowanych z winem" zbija gorączkę. Działanie napotne i przeciwgorączkowe pomaga w leczeniu przeziębień, zapalenia gardła i oskrzeli, grypy [10]. Przeciwzapalne. Wiązówkę ceniono za działanie antyreumatyczne, przeciwgorączkowe i przeciwwrzodowe. Wyniki badań [2] potwierdzają jej tradycyjne zastosowanie i działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne i ochronne na żołądek, związane z flawonoidami. Kwiaty i spireozyd mają właściwości antyoksydacyjne i wymiatają wolne rodniki. Galusan astragaliny i spireozyd hamują produkcję mediatorów prozapalnych, np prostaglandyny E2 [2].

Przeciwwrzodowe. Badania potwierdzają działanie ochronne na żołądek. Liofilizowany napar z kwiatów wiązówki podany szczurom (100-300mg/kg, p.o.) chronił żołądek i integralność śluzówki przed uszkodzeniem etanolem. Również sam spireozyd i tanina tellimagrandyna II zapobiegały tworzeniu wrzodów. [2]

Neuroprotekcyjne – ochronne na nerwy i przeciwlękowo. Ekstrakty z wiązówki ograniczają neurotoksyczność indukowaną odkładaniem w mózgu fosforanu wapnia i jej objaw - niepokój. U szczurów, ekstrakt wiązówki zapobiega zmianie zachowania pod wpływem fosforanów, uszkodzeniom oksydacyjnym i apoptozie, przywraca poziom czynnika wzrostu nerwów i receptorów GABA-A i zwiększa reaktywność na ten czynnik – lepsza odbudowa mózgu, działa wyraźnie przeciwlękowo [3, 4].

Herbatki z wiązówki zapobiegają obrzękom, zakwasom, bólom i przykurczom mięśni szkieletowych, występującym po dużym wysiłku fizycznym [9].

UWAGI Według doktora Różańskiego [9] połączenie wiązówki z wierzbą, topolą, starzęślą (Gaultheria) lub czarcim pazurem zwiększa właściwości przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwartretyczne.  

Tekst i zdjęcie: Joanna Smulska

Źródła:

[1] Molecules. 2023 Apr 16;28(8):3512. Variation in Phenolic Compounds, Antioxidant and Antibacterial Activities of Extracts from Different Plant Organs of Meadowsweet (Filipendula ulmaria (L.) Maxim.), T Savina, V Lisun, P Feduraev, L Skrypnik

[2] J Ethnopharmacol. 2018 Mar 1:213:132-137. Antioxidant, anti-inflammatory and gastroprotective activity of Filipendula ulmaria (L.) Maxim. and Filipendula vulgaris Moench, S Samardzic, J Arsenijevic, D Bozic, M Milenkowiv, V Tesevic, Z Maksimovic

[3] J Integr Neurosci. 2021 Dec 30;20(4):871-883. Variable neuroprotective role of Filipendula ulmaria extract in rat hippocampus, N Arsenijevic et al

[4] Oxid Med Cell Longev. 2021 Feb 10:2021:6670135. The Beneficial Role of Filipendula ulmaria Extract in Prevention of Prodepressant Effect and Cognitive Impairment Induced by Nanoparticles of Calcium Phosphates in Rats, N Arsenijevic et al

[5] Plants (Basel). 2022 Sep 16;11(18):2415. Study of the Antioxidant Properties of Filipendula ulmaria and Alnus glutinosa , S Sukhikh, S Ivanoba, L Skrypnik, A Bakhtiyarova, V Larina, O Krol, A Prosekov, A Frolov, M Povydysh, O Babich

[6] Food Funct. 2015 Apr;6(4):1164-75. Bioactivity, stability and phenolic characterization of Filipendula ulmaria (L.) Maxim, J Katanic, T Boroja, N Stankovic, V Mihailovic, M Mladenovic, S Kreft, M M Vrvic

[7] Plants (Basel). 2023 Jan 8;12(2):300. Variations in Yield, Essential Oil, and Salicylates of Filipendula ulmaria Inflorescences at Different Blooming Stages, K Loziene, J Budiene, U Vairiekunaite, I Pasakinskiene

[8] Molecules. 2016 Dec 26;22(1):16. Meadowsweet Teas as New Functional Beverages: Comparative Analysis of Nutrients, Phytochemicals and Biological Effects of Four Filipendula Species, D N Olennikov, N I Kashchenko, N K Chirikova

[9] Dr H. Różański, 2008, Wiązówka – Filipendula (Spiraea) jako surowiec salicylowy [10] Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2001, s. 12-15, Helena Danuta Smolarz, Anna Sokołowska-Woźniak, Aktywność farmakologiczna wyciągów z Filipendula ulmaria i Filipendula hexapetala