HODOWLA CZĘŚĆ PIERWSZA: CIĄŻA I PORÓD KLACZY

2) Cykl rujowy klaczy trwa średnio 21 – 22 dni a sama ruja 6 (4 do 7) dni. Owulacja występuje 1 – 2 dni przed końcem rui. Komórka jajowa żyje kilka godzin po owulacji, za to plemniki w drogach rodnych żyją 48 godzin i dłużej. Dlatego gdy następuje owulacja klacz powinna być już po kryciu. Kryje się kilka razy w ciągu rui ale można co drugi dzień (właśnie ze względu na czas życia plemników). Plemniki z nasienia mrożonego z kolei przeżywają około 6 godzin, a 4 godzin potrzebują na dotarcie do jajowodu.

3) Ciąża klaczy trwa około 340 +/- 20 dni (do 360- 370 jest jeszcze w normie, poniżej 310 - 320 dni to wcześniak). Zarodek dwumiesięczny mierzy 6 cm, 3 miesięczny 12 cm, ale już w 9 miesiącu ma aż 90 a 11 – 110 cm; płód przed porodem może ważyć do 10% wagi klaczy. Na długość ciąży wpływa wiele czynników: rasa, pora zaźrebienia (ciąże z jesieni najkrótsze, z wiosny najdłuższe), użytkowanie, żywienie (obfite skraca a skąpe wydłuża ciążę), cechy osobnicze, płeć płodu (ciąża z ogierkiem trwa zwykle dłużej, niż z klaczką). Ze zbyt krótkiej ciąży rodzą się źrebięta mniejsze i słabiej rozwinięte.

4) Łożysko u koni wykształca się długo; do około 40 dnia połączenie zarodka z macicą jest bardzo luźne i często dochodzi do resorpcji zarodka.

5) Łożysko klaczy jest „nieprzepuszczalne” dla immunoglobin dających noworodkowi odporność na zarazki. Immunoglobiny gromadzą się w wymieniu kilka tyg przed porodem. Siara, czyli pierwsze mleko, wydzielana jest przez 48 godzin; zawiera też więcej białek i soli mineralnych. Immunoglobuliny normalnie byłyby trawione w jelicie, ale w pierwszych 12 godzinach życia źrebięcia odpowiednie enzymy jeszcze nie działają, a nabłonek jelitowy może wchłonąć immunoglobuliny. Dlatego źrebię musi szybko napić się siary.

6) Przeciwciała (immunoglobuliny) są skierowane przeciw specyficznym zarazkom. Dlatego nie należy zmieniać środowiska klaczy. Jeśli jest to konieczne, to nie później niż 3-4 tygodnie przed porodem aby zdążyła wytworzyć i posiadała w siarze przeciwciała specyficzne wobec patogenów w konkretnym środowisku. Przeprowadzka powoduje też zbędny stres, a więc możliwość komplikacji lub opóźnienia porodu. Klacz może rodzić w swoim stałym boksie zdezynfekowanym i wybielonym, a także na pastwisku. Poród na czystym pastwisku ogranicza ryzyko zaklinowania się klaczy, parcia w ścianę, zakażeń. Jeśli klacz rodzi w boksie, podłożem powinna być słoma a nie trociny, które są rezerwuarem bakterii Klebsiella (zapalenie płuc, sepsa noworodków; nie ma ich w słomie) a także przylepiają się do mokrego noworodka, mogą być aspirowane do nosa itd..

7) Do diagnostyki ciąży najczęściej stosuje się usg przez odbyt. Pęcherzyk zarodkowy widać już 10 dnia po owulacji; ale zwykle bada się 14 - 16 dnia (lub 18-20) od owulacji lub ostatniego krycia/inseminacji. W tym czasie można wykryć ciąże mnogie i zredukować je do pojedynczych. Około 28 -35 dnia ciąży w badaniu USG wyraźnie widać bicie serca płodu. Często bada się też po 6-7 tygodniach aby potwierdzić, że ciąża nie została stracona.

8) Prostą próbą ciążową jest oznaczenie w surowicy hormonu PMSG (gonadotropina surowicy źrebnej klaczy); obecna jest między 40 a 120 dniem po zapłodnieniu. Jednak hormon ten produkuje macica też po redukcji zarodka, dając wynik fałszywie dodatni. Estrogeny w kale też można użyć do monitorowania źrebności: w drugim i trzecim trymestrze ich koncentracja jest bardzo wysoka u klaczy źrebnych; spadek świadczy o zamieraniu zarodka lub poronieniu.

9) Sezonowe zmiany w poziomie metabolizmu prowadzą do tego, że zimą, na początku roku rodzą się mniejsze źrebięta. Waga i wzrost źrebiąt są tym wyższe im później urodzone, najniższe u źrebiąt ze stycznia i lutego. Konie dzikie i 'stajenne' tak samo podlegają rytmom dobowym i sezonowym. Zimą zmienia się aktywność metaboliczna koni (zimowa redukcja metabolizmu), by ograniczyć straty ciepła. Ostatnie tygodnie ciąży to okres szybkiego, finalnego wzrostu płodu; gdy przypada na zimę, źrebię rodzi się mniejsze i nie wyrównuje deficytu wzrostu w pierwszych 3 miesiącach życia. Mniejsza jest masa łożyska klaczy rodzących zimą, co oznacza gorsze odżywianie płodu.

10) Ciąże bliźniacze są niekorzystne i niepożądane. W macicy klaczy jest za mało miejsca dla 2 zdrowych źrebiąt. Kończy się poronieniem najpóźniej w 7-8 miesiącu (60-70% przypadków), rzadziej urodzeniem jednego lub dwu źrebiąt, nieraz martwych. Prawdopodobieństwo urodzenia i odchowu źrebiąt bliźniąt jest nie większe niż 5-10%. Bliźnięta są mniejsze, słabsze (gorsze odżywienie), czasem zdeformowane, z wadami pokroju. Ciąże bliźniacze u koni wynikają najczęściej z podwójnej owulacji, a nie z podziału jednego jaja. Na występowanie mnogiej owulacji wpływa rasa, wiek, stan zdrowia klaczy. Najczęstsze są u pełnej krwi angielskiej (3- 4,5% ciąż), dość częste u zimnokrwistych, rzadkie u arabskich a u prymitywnych, jak koniki i hucuły, ekstremalnie rzadkie. Częściej u klaczy powyżej 10 lat, niż młodych. U większości klaczy nastąpi naturalna redukcja do ciąży pojedynczej. Jeśli tak się nie stanie, stosuje się usunięcie jednego lub obu zarodków.

11) Wczesna zamieralność zarodków: obumarcie do 40 dnia po owulacji, ma różne przyczyny: zaburzenia hormonalne, choroby jajowodów i macicy, zakażenia bakteryjne łożyska, krycie w rui źrebięcej (macica potrzebuje czasu na oczyszczenie i inwolucję), wiek (częściej u starych klaczy), stres (transport), wpływ żywienia, leków, sterydów, bakterii przenoszonych przy kryciu (Klebsiella, Pseudomonas, Taylorella), defekty zarodków.

12) Opieka nad klaczą źrebną: zapewnienie pełnowartościowej paszy i ruchu na świeżym powietrzu, dbałość o komfort psychiczny (przebywanie ze stadem, spokojna obsługa), dbałość o zdrowie - leczenie na bieżąco dolegliwości zwłaszcza infekcji. Klacz we wczesnej ciąży (do 7 miesiąca) może normalnie pracować, potem pozostaje lekka praca. Ważny jest ruch ale nie musi on oznaczać jazdy. Odrobacza się przed kryciem, po 3 miesiącu i 6 tygodni przed porodem; lekarz doradzi środek odpowiedni dla klaczy w ciąży. Żywienie: po 7 miesiącu szybko zwiększa się tempo wzrostu płodu a więc i zapotrzebowanie na składniki odżywcze; natomiast w pierwszych miesiącach klacz nie wymaga zwiększonego żywienia. Klacze zapasione źrebią się trudniej. Struganie kopyt: należy przeprowadzać wg normalnego schematu.

13) Objawy zbliżającego się porodu:

- powiększenie, rozwój wymienia (2-4 tygodnie przed porodem). Na około 5 dni przed porodem (ale czasem tydzień przed, czasem dzień przed) silne obrzmienie i wypełnienie wymienia: staje się twarde, nabrane, "opadnięte" i "rozbite" – strzyki skierowane na boki

- rozluźnienie więzadeł miednicy (7-10 dni przed porodem) i krzyża (5 -2 dni)

- woskowienie strzyków (24-72 godzin przed porodem; sopelki woskowatej wydzieliny 1-3 dni przed porodem, tzw "świeczki"),

- obrzęk sromu (tydzień przed porodem); „rozpulchnienie” błon śluzowych pochwy i sromu; wydłużenie i rozluźnienie sromu (24-48 godzin przed porodem)

- opuszczenie brzucha 3 tygodnie

- stężenie sodu i potasu w wydzielinie przedsiarowej zmienia się 48 godzin przed porodem; poziom wapnia wzrasta pięciokrotnie 24 godziny przed porodem (test bibułowy)

14) Co przygotować w dniu porodu: uprzedzić lekarza. Przygotować jodynę, nożyczki, rękawiczki, nitkę do pępowiny, środek dezynfekujący, np. wodny roztwór nadmanganianu potasu, butelkę ze smoczkiem poj. 250 ml, ręczniki, latarkę. Ważny jest dostęp do czystej ciepłej wody. Numery telefonów do lekarzy (nie tylko swojego, głównego – może nie być dostępny!) na papierze i w telefonie – koniecznie.