HODOWLA CZ. II: ŹREBAK

Nowonarodzone źrebię powinno jak najszybciej wstać i napić się siary. Zdrowe próbuje wstać już po kilkunastu minutach do pół godziny. Ssanie powoduje uwolnienie oksytocyny, co ułatwia karmienie, obkurcza macicę, ułatwia wydalenie łożyska. Przy źrebięciu, w błonach można czasem znaleźć tzw "chlebek źrebięcy", przynoszący szczęście: tak naprawdę, są to skrystalizowane sole mineralne połączone z nabłonkami. Kopyta noworodka są zakończone frędzelkowatymi tworami; jest to normalne, chroni drogi rodne matki. Szybko się wytrą, jeśli źrebak chodzi.

 

Klaczy po porodzie warto podać pójło z otrąb. Jak je przygotować podpowiada doświadczona hodowczyni, Pani Marta Świtakowska: Pójło robi się z 1kg otrąb pszennych, zalewa się je wrzątkiem i zaparza, potem uzupełnia się w wiadrze 20 litrowym zimną woda tak, aby było letnie. I podaje się klaczy do picia. Gęste też chętnie zje.

 

Wskaźniki zdrowia nowonarodzonego źrebaka:

• zaraz po porodzie pozycja na mostku i podnoszenie głowy; pierwsze próby wstania po 30 minutach a pierwsze stanie około godzine po, najpóźniej dwie

• odruch ssania po około 20 minutach po porodzie a aktywne ssanie 30 -120 minut od porodu

• suchy, niebolesny pępek i jego okolica

• oczy błyszczące, „żywe”; ciepłe, jasnoróżowe, lekko wilgotne śluzówki;

• wyraźne, prawidłowe napięcie mięśni; wyraźne ruchy brzucha i klatki piersiowej

• lekko chłodne, suche nogi, twarde stawy

• parametry życiowe zdrowego źrebięcia to: temperatura 37,2-38.9 ( pierwsze 4 dni), oddechy - 20-40 na minutę, tętno 70-100 uderzeń na minutę.

   

Wcześniak: ma delikatną sierść, wiotkie uszy, słabe napięcie mięśni a zwiększoną ruchomość kończyn. Słaby odruch ssania i reakcja na bodźce. Często kolka po karmieniu.

Okres neonatalny u koni trwa 4 dni. W tym czasie następuje adaptacja do życia pozamacicznego: ustala się temperatura, wymiana gazowa, pobieranie, trawienie i wydalanie oraz odporność bierna dzięki siarze. Zdrowy źrebak oddaje kał co najmniej 5 razy na dobę (smółkę 3 do 6 godzin po porodzie), mocz min 3 razy (ogierki pierwszy raz sikają do 6 godzin po porodzie, klaczki do 12). Po upływie 12 godzin od porodu, zdrowy źrebak sprawnie kładzie się i wstaje, pewnie podąża za klaczą, mocno interesuje się otoczeniem.

 

Najważniejsze dla zdrowia źrebaka jest regularne karmienie. W pierwszym miesiącu źrebak ssie 30 – 40 razy na dobę. W szczycie laktacji klacz produkuje około 20 litrów mleka na dobę. Do dotykania wymion klacz trzeba przyzwyczaić wcześniej. Jeśli początkowo się broni, pomagamy źrebakowi, delikatnie, ale stanowczo przytrzymując i uspokajając klacz. Opróżnienie nabrzmiałego wymienia przyniesie ulgę i najczęściej po początkowej niechęci, klacz przyzwyczaja się. Czasem źrebięciu trzeba pomóc w uchwyceniu sutka, najczęściej szybko się tego uczy. Jeśli upłynęły już 2 godziny od narodzin, a źrebię nie piło, można siarę zdoić i podać butelką ze smoczkiem (wartość siary cały czas spada, stąd nacisk na szybkie podanie jej). Można stworzyć też własny 'banka siary' na następny sezon – zamrozić część w porcjach 50 ml. Potem zdrowe źrebię powinno już pić z wymienia. Źrebak podwaja masę urodzeniową po 33 – 43 dniach od porodu (u koni pełnej krwi około 60 dnia).

Smółka (meconium) to wydzielina przewodu pokarmowego, gromadzona w życiu płodowym i wydalana po napiciu się siary, kiedy pojawia się perystaltyka jelit. Szybkie podanie siary powoduje odejście smółki, nawet przed wstaniem źrebaka na nogi. Jeśli źrebię się napina, ale nie wydala smółki, stosuje się lewatywę lub ostrożne usuwanie ręczne. Jeśli smółka nie odejdzie, wezwać lekarza weterynarii. Problemy z oddaniem smółki głównie u ogierków, bliźniąt, lub źrebiąt słabych.

Odrzucenie źrebięcia. Interakcje klaczy i źrebięcia należy monitorować. Całkowite odrzucenie źrebięcia jest rzadkie, najczęściej przy pierwszym lub ciężkim porodzie lub gdy źrebię jest słabe i/lub z wadami. Zwykle po początkowym przyzwyczajeniu do ssania wymienia (nerwową klacz może być potrzeba przytrzymać do tego) klacz akceptuje źrebię. Jeśli nie stanie się to do 4 dnia po porodzie to najpewniej już się nie uda. Klacze które odrzuciły pierwsze źrebię, następnymi zwykle opiekują się normalnie. Zupełny brak instynktu macierzyńskiego zdarza się wyjątkowo.

 

Żywienie klaczy po oźrebieniu: w pierwszych trzech dobach wystarczy siano do woli Paszę treściwą podawać w małych porcjach od czwartej doby, po tygodniu karmiąc już jak przed porodem. Szczyt laktacji to drugi - czwarty miesiąc. W tym czasie dawka musi być największa Wymagania żywieniowe karmiących klaczy są podobne do koni w treningu wyścigowym. Źrebak może wypijać 8 litrów mleka w pierwszej dobie a potem 15 – 20 litrów na dzień. W niedoborze wody, białka, witamin i minerałów klacz karmi kosztem własnego zdrowia.

Kluczowe dla źrebięcia są pierwsze 2 tygodnie. Ważna jest kontrola wymienia: czy klacz ma mleko a źrebię apetyt; czy pije z obu strzyków; nie ma zastojów (rozmasować) Niedobór mleka zdarza się po ciężkim porodzie, zaburzeniach laktacji, urazach wymienia, przy bliźniętach. Lekarz może podać hormony; rzadko niezbędne jest dokarmianie źrebaka gotowym lub preparowanym mlekiem. Objawy niedobory to częste ssanie, luźne wymię, zdenerwowanie źrebaka. Preparat może być gotowy lub samemu robić na bazie mleka krowiego. Osierocone źrebię trzeba karmić sztucznie - pierwsze 3 dni co godzinę, potem co dwie w dzień i co 4 w nocy – lub znaleźć mu mamkę (np. klacz, która straciła własne źrebię; w łączeniu takich par klacz - źrebię skutecznie pomagają dedykowane grupy na portalach społecznościowych).

 

Chorób nowonarodzonych źrebiąt. Mogą wynikać z wrodzonych wad; urazów; zakażeń. Niepokojące objawy u źrebaka trzeba konsultować z lekarzem. Choroby źrebiąt przebiegają często szybko, bez wysokiej temperatury i z groźnymi następstwami. Główny powód infekcji to słaba odporność źrebięcia, za którą odpowiada mało wartościowa siara; ważne jest dbanie o zdrowie klaczy w ciąży. Czasami występują wady rozwojowe: przepuklina, moczownik przetrwały, możliwe do skorygowania chirurgicznie. Najczęstsze choroby źrebiąt to:

1. biegunka: może dotknąć już dwudniowe źrebię (np z powodu infekcji), ale zwykle pojawia się w wieku około tygodnia. Powodem jest prawdopodobna rozpoczęcie pobierania paszy i wody, i adaptacja przewodu pokarmowego. Dłuższa biegunka osłabia organizm; jeśli towarzyszy jej brak apetytu, apatia, osowiałość, podwyższona temperatura – trzeba wezwać lekarza. Trzeba pilnować by nie doszło do odwodnienia, zapewnić czystą wodę, delikatnie obmywać zadek by uniknąć podrażnień i odparzeń skóry.

2. Zaparcie: najczęściej spowodowane zatrzymaniem smółki; częściej u ogierków niż klaczek. Źrebak często napina się, odsadza ogonek, próbuje się załatwić. Traci apetyt, może kłaść się płasko i podnosić, tarzać, rzucać na ziemię. Należy wezwać weterynarza. Jeśli smółka nie odeszła po 12 godzinach, stosuje się lewatywę. Jeśli problem z załatwianiem nie znika, wezwać lekarza. Przyczyna może być też wada genetyczna tzw „syndrom białych źrebiąt” powodujący brak łączności jelit lub brak odbytu (możliwe zoperowanie).

3. Infekcje jelit i żołądka: powodują brak apetytu, biegunkę, kolkę. Wezwać lekarza.

4. Kulawka (posocznica) - wywołują ją pałeczki shigella i paciorkowce. Objawy to ciemnienie błon śluzowych (do prawie czarnych), utrudnione poruszanie się, obrzęk stawów - najpierw często jednego. Im wcześniej wystąpi (do czwartej doby), i silniejsze objawy tym gorsze rokowanie. Konieczne są antybiotyki, często też podanie odpowiedniej surowicy.

5. Żółtaczka noworodków – izoerytroliza. W wyniku konfliktu serologicznego, krwinki czerwone płodu są uszkadzane przez przeciwciała matki. Źrebię rodzi się normalne a stan pogarsza się po karmieniu, objawy rozwijają w ciągu tygodnia. Błony śluzowe żółtawe, apatia, osłabienie. Może dojść do śmierci źrebięcia. Jeśli rozpoznamy ten problem, to przez 3 doby źrebak musi pić pokarm zastępczy (innej klaczy lub sztuczny), a nie matki. Klacz trzeba regularnie (co 2-4 godziny) doić by nie zaburzyć laktacji. Po tym czasie źrebak może pić od matki. Jeśli chorobę rozpoznano później niż 24 h od porodu, może być konieczna transfuzja krwi.

6. Wady i deformacje kończyn. Mają różne przyczyny: urazy, wady wrodzone, złe żywienie, nieprawidłowe ułożenie płodu. Często zdarza się przykurcz ścięgien mięśni prostowników; wtedy stosuje się np klamry na tylną część nogi, przez kilka dni: powodują rozciąganie przykurczonych ścięgien. Czasem to ścięgna mięśni zginaczy są słabe, a tylna część pęciny dotyka ziemi - również tutaj są możliwości korekcji. Im wcześniej i bardziej fachowo korygujemy wady kończyn, tym większa szansa powodzenia - konieczna jest pomoc lekarza.
   

7. Słabe źrebię: zalega, mało lub wcale nie staje, apatyczne. Przyczyny: wcześniak, źrebię z bliźniąt, zespół nieprzystosowania (u koni szlachetnych, zwłaszcza xx; źrebie nie szuka wymienia, słabo ssie i stoi, ma konwulsje lub objawy senności – neurologiczna niedojrzałość), choroby zakaźne, urazy, wady wrodzone, wady budowy. Podstawa to pilnowanie regularnego karmienia, do tego czysty i wentylowany boks. Przez kilka dni do 2 tygodni, mogą być potrzebne dodatkowe zabiegi: masaż, oklepywanie, rozciąganie nóg, zachęcanie do wstawania, do utrzymania kontaktu z matką i ssania. Źrebięta małe i wcześniaki chroni się przed wychłodzeniem za pomocą termoforu, koca elektrycznego lub lampy grzejnej; w klinikach stosuje się inkubatory. Słabe źrebię jak najczęściej dostawiać do wymienia a po karmieniu jeszcze dopoić z butelki. Jeśli jest za słabe by ssać, karmi się sondą. Ważne jest dawanie malutkich - 100 ml-a bardzo częstych porcji. Jeśli źrebię próbuje wstać trzeba mu pomagać. Wstawanie i ruch są bardzo ważne, m.in ponieważ u źrebięcia zalegającego utrudnione jest oddychanie.

    

Zdrowe źrebię powinno jak najszybciej wychodzić na dwór i jak najdłużej przebywać na pastwiskach, co zapewnia ruch, powietrze, światło (ważne dla aktywacji witaminy D). Ruch na świeżym powietrzu i różnorodnym podłożu jest nieodzowny. Nie ma powodu, by zdrowe źrebię trzymać w boksie przez 3 dni czy tydzień. Z małym źrebakiem nie trzeba wychodzić na '10 minutowe spacerki' tylko po prostu puścić go z matką na wybieg/pastwisko – to jest dla niego najzdrowsze. Wysoka temperatura w stajni wydelikaca, nie kształtuje odporności, a zaduch sprzyja infekcjom. Niska temperatura powietrza jest zdrowa o ile zapewnimy obfite żywienie i ruch Prawidłowe kształtowanie kopyt, kośćca, układu oddechowego i krwionośnego też wymaga dużej ilości ruchu a przy tym odpowiedniego żywienia. Wychowywanie źrebiąt całodobowo na pastwiskach sprzyja ich zahartowaniu, odporności a także zrównoważeniu psychicznemu. Zmienne warunki (temperatura, wiatr) i bodźce kształtują silną psychiką. Jeśli chodzi o same pastwiska i ich glebę, to najlepsze dla młodych koni gorącokrwistych są łąki i pastwiska grądowe i łęgowe.

Prawidłowa opieka i postępowanie. Już noworodka można oswajać, przyzwyczajając nie tylko do dotykania go, ale i przy okazji wszelkich zabiegów przy klaczy – źrebię uczy się akceptować obecność człowieka. Już kilkudniowemu źrebakowi można zakładać i zdejmować kantar, szczotkować sierść, dotykać nóg a potem podnosić je. Wyprowadzanie z klaczą na padok powinno być okazją do nauki prowadzenia – im wcześniej tym lepiej. Młode źrebię bardzo chce być blisko matki, co ułatwia tą naukę. Jeśli zostawimy ją na czas, gdy źrebak jest już bardziej samodzielny, będzie niepotrzebnie trudniej. Źrebak oswojony z prowadzeniem jest z kolei gotowy do kolejnej ważnej nauki – uwiązywania.

O szkoleniu źrebiąt przeczytacie więcej również w artykule na naszym blogu:Oswajanie i praca ze źrebakiem i młodym koniem

Literatura:

"Hodowla i użytkowanie koni tom I" S. Chrzanowski, A. Łojek, S. Oleksiak.

"Izoerytroliza nowonarodzonych źrebiąt" Klinika weterynaryjna Therios, lek. Wet. Maja Ingarden.

"Zaburzenia zdrowia i pierwsza pomoc źrebiętom w okresie neonatalnym" Marek Tischner, Medycyna Wet. 51 (10) 1995

"Odchów źrebiąt w pierwszym miesiącu życia" Anna Chrząszczyk, Hodowca i Jeździec, październik 2012