ŻYWICE W LECZENIU RAN

Żywice roślinne od wieków są składnikami maści, leków i pachnideł. Chemicznie, żywice są zbliżone do olejków eterycznych i uważane za produkty ich utlenienia. Rozpuszczają się w spirytusie i tłuszczach. Ich zadanie w roślinie to ochrona przed patogenami.

Żywice od wieków stosowano w lecznictwie, o czym wspominają papirusy, zielniki i stare farmakopee. W starożytnym Egipcie maścią z żywicy leczono oparzenia. [5] Podczas wykopalisk na Starym Mieście w Elblągu, w butelce z dawnej apteki znaleziono gęstą ciecz pachnącą terpentyną. Mogła to być żywica sosnowa, składnik popularnego w XVII w. medykamentu na różne dolegliwości: plastra zwanego Łaską Bożą. Zawierał żywicę sosnowa, sok z anyżu, werbeny, bukwicy, białe wino, wosk, kadzidła, żywice mastyks i galbanum, terpentynę [7]. W XIX w przy świerzbie i róży smarowano maścią z żywicą świerkową, na wrzody służyła żywica sosnowa; wdychanie zapachu żywicy zalecano przy chorobach układu oddechowego (nawet w gruźlicy).

Surowce z drzew iglastych: sosen, modrzewi, świerka i jodły mają podobny skład i działanie. Doktor Różański podaje, że ich szpilki, pączki i gałązki zawierają olejek eteryczny (w nim pinen, kamfen, limonen, fenchen, dipenten, octan borneolu), żywicę, glikozydy (piceinę, koniferynę, piceid), flawonole (pinobanksynę, taksyfolinę), kwasy żywicowe, gwajakol, garbniki, witaminy C i P. [8] Sama żywica iglasta zawiera kwasy żywiczne (abietynowy, pimarowy), lignany (pinorezynol, laricirezynol), kwas cynamonowy. Kwasy żywiczne są diterpenami, mają grupę hydrofobową i hydrofilową więc w przeciwieństwie do samej żywicy, częściowo rozpuszczają się w wodzie. [5]

Żywica sosny pospolitej jest źródłem terpentyny (w niej pineny, kamfen, karen, cymen) i kalafonii (zawiera kwasy żywiczne). Pączki i olejek sosny (który zawiera pineny, limonen, borneol) działają przeciwbakteryjnie, wykrztuśnie, przeciwskurczowo, pomagają w infekcjach oddechowych. Terpentyna działa antyseptycznie. Olejek jodły pospolitej zawiera kadinen, taksyfolinę, pinen, limonen. Można go wcierać przy bólach reumatycznych i uzyć do inhalacji przy zapaleniu gardła i oskrzeli, jest wykrztuśny. Na Syberii żywicę modrzewia żuje się dla dezynfekcji jamy ustnej.

Oprócz żywic, z niektórych drzew iglastych pochodzą też balsamy: roztwory olejków eterycznych w żywicach, o działaniu antyseptycznym, przeciwzapalnym i ściągającym. Np balsam kanadyjski otrzymywany jest z jodły balsamicznej, ma skład podobny do olejku terpentynowego i kalafonii, działa przeciwzapalnie. Bardziej znane są balsamy z wielu drzew egzotycznych; choć nie jest to główny temat artykułu to wymienię tu kilka, bo to ciekawe produkty i bywają łączone z żywicami iglastych. Balsam peruwiański z woniawca balsamowego Myroxylon balsamum pachnie wanilią, zawiera cynameinę (mieszanina estrów kwasu benzoesowego i cynamonowego) i wanilinę. Pobudza ziarninowanie, działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo, przeciwbakteryjnie. Jako maść i nalewki, stosowany w leczeniu ran, odmrożeń, owrzodzeń, chorób skóry i łupieżu. Balsam styraksowy z Liquidambar orientalis działa przeciwzapalnie, przyspiesza leczenie ran i chorób skóry. Balsam kopaiwowy z drzew Copaifera działa moczopędnie, odkażająco na drogi moczowe i infekcje skóry, ma powinowactwo do keratyny włosów, przywraca im połysk i zdrowie.

Przetwory z drzew iglastych działają odkażająco, przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnie, przeciwzapalnie, uspokajająco. Pomocne są przy zapaleniu i infekcjach układu moczowego, trawiennego i oddechowego, kaszlu, gorączce, biegunce, niestrawności, chorobach skóry, wątroby, kamicy, reumatyzmie. Nalewką sosnową (lub jodłową, modrzewiową, świerkową) z igliwia lub gałązek zalanych winem lub wódką, można przemywać wrzody, oparzenia, ropnie, grzybice. Macerat olejowy (szklankę gałązek lub igliwia zmielić, zalać 300 ml oleju o temp. 60^o C na 14 dni) służy do nacierań przy kaszlu, infekcjach, gorączce, bólu mięśni i stawów. Udrażnia drogi oddechowe, rozgrzewa, poprawia krążenie, uspokaja, odkaża. [8]

ŻYWICA ŚWIERKOWA I JEJ WŁAŚCIWOŚCI

Żywica świerka norweskiego. Szeroko zakrojone badania nad terapeutycznym zastosowaniem żywicy świerka (Picea abies) prowadzili od 2002 dwaj lekarze chirurdzy: Janne J. Jokinen i Arno Sipponen oraz powołana przez nich w 2013 grupa badawcza. Obaj lekarze zetknęli się z terapią maścią z żywicy podczas praktyki w Laponii. W krajach skandynawskich, tą maść od wieków używa się w terapii ran, otarć, odcisków, oparzeń i grzybic. W 2003 fińscy badacze opisali 2 pacjentów, w wieku 61 i 100 lat, u których żywicą wyleczono wrzodziejące odleżyny, a w 2007 mężczyznę, u którego wyleczono ną zainfekowany kikut po amputacji. W toku dalszych badań dowiedziono, że produkty na bazie żywicy świerku norweskiego mają właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, ułatwiają powtórne nabłonkowanie (reepitelializację). Żywica działa antyseptycznie, przyspiesza gojenie, promuje regenerację komórek skóry i naskórka. Maść żywiczna pomaga w leczeniu ran, w tym zakażonych, chronicznych, poooperacyjnych, owrzodzeń, oparzeń, odleżyn. Żywica jest silnym inhibitorem czynników zapalnych. Reakcje alergiczne są rzadkie, u 2% pacjentów przy długim użyciu. [5] W pracy z 2013 roku podsumowano badania potwierdzające skuteczność i bezpieczeństwo środków opartych na żywicy. Czysta żywica świerka norweskiego i 10% maść z nią działa silnie antymikrobowo wobec wielu bakterii i grzybów. Obliczono też, że leczenie tą maścią jest po prostu tanie – a skuteczne [6].

Między 2005 a 2007 przeprowadzono badania kliniczne skuteczności żywicy. Pacjentów z wrzodziejącymi odciskami leczono maścią żywiczną 10% lub opatrunkiem hydrowłóknistym. Wszystkie wrzody wyleczono u 12 na 13 pacjentów (92%) grupy żywicznej a u 9 (44%) kontrolnej po 6 miesiącach. Całkowite zagojenie wrzodów z czasem było częstsze w grupie żywicznej niż kontroli (94 vs. 36%), a bakterie często już po miesiącu były niewykrywalne. Wykazano więc, że tradycyjna maść żywiczna jest skuteczniejsza w terapii ran, w tym zainfekowanych, chronicznych i niechcących się goić, niż opatrunek z policelulozy. [2] W 2012 opublikowano wyniki kolejnego badania klinicznego z zastosowaniem 10% maści żywicznej (Abilar 10% Resin Salve; Repolar) na chroniczne, niegojące się rany u 23 pacjentów. Wyleczono 100 % ran, średnio w 43 dni.[5]

Mechanizm działania żywic w terapiach

Żywice drzew iglastych uszkadzają ścianę i błonę komórkowa bakterii powodując rozpad ich komórek. Działanie jest niespecyficzne i wywołane przez kwasy żywiczne. Ekspozycja S. aureus na żywicę zaburza transport protonów przez błonę i odbudowę ATP: komórka traci źródło energii. Ten mechanizm może też wyjaśniać wpływ bakteriostatyczny i fungistatyczny żywic. Komórka bakterii lub grzyba nie produkująca ATP nie może się dzielić. Z kolei lignany, rozpuszczalne w wodzie składniki żywic, są przeciwutleniaczami oraz mogą być prekursorami hormonów, fitoestrogenów, sprzyjających regeneracji tkanek i przyspieszeniu gojenia ran.[5]

Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris) jest źródłem żywic i olejku. Olejek sosnowy przeciwzapalne właściwości (cenne w leczeniu chorób układu oddechowego) zawdzięcza hamowaniu produkcji tlenku azotu. Zbadano wpływ ekstraktów sosny i babki lancetowatej na komórki makrofagów poddane wpływowi lipopolisacharydu lub interferonu. Okazało się, że ekstrakty hamują produkcję tlenku azotu, bez wpływu na poziom cyklooksygenazy i prostaglandyny. [9]

Żywica iglasta i maść żywiczna są silnie przeciwbakteryjne, w tym wobec szczepów opornych Zbadano in vitro działanie maści z żywicą świerka norweskiego na bakterie z zainfekowanych ran. Wykazała efekt bakteriostatyczny wobec wszystkich testowanych bakterii Gram-dodatnich, natomiast z Gram ujemnych tylko wobec Proteus vulgaris. Hamowała m.in wzrost opornego na metycylinę S. aureus (MRSA) i opornego na wankomycynę Enterococcus (VRE). [1].

Żywice iglastych są fungistatyczne wobec niektórych grzybów. Żywica świerkowa okazała sie silnie fungistatyczna wobec dermatofitów Trichophyton, ale nie wobec Candida i grzybów oportunistycznych: powoduje uszkodzenia strzępek i ścian komórkowych [3]Grzybica paznokci: na 37 pacjentach zbadano skuteczność lakieru z żywicą świerka w terapii grzybicy paznokci: używali lakieru codziennie przez 9 miesięcy. Kompletne wyleczenie u 3 (9%) i częściowe u 11 (85%). [4]

ZASTOSOWANIE PRAKTYCZNE

Użycie preparatu z żywicą świerku norweskiego w praktyce – opinia pielęgniarki. O wpływie na gojenia ran wypowiedziała się dla serwisu everethnews doświadczona pielęgniarka, mgr Elżbieta Szkiler. Stosuje ona u pacjentów maść na bazie żywicy ze świerku norweskiego, SutriHeal Forte 5%. Maść ta skutecznie hamuje rozwój bakterii, przywraca wilgotność i przyspiesza gojenie ran, w tym zakażonych. Pomogła nawet w przypadku, gdzie rozrost guza odsłonił kość piszczelowa: maść przywróciła tkance wilgotność i rana pokrywa się ziarniną. Maść szybko niweluje stany zapalne ran i oczyszcza je z włóknika, szybko go rozpuszczając. Mgr Szkiler stosowała ją też w ranach przy raku piersi; pacjentki twierdzą, że łagodzi też ból. Preparat okazał się skuteczny też w zaostrzenej łuszczycy (zmiany sączące, zapalne) i w ranach niedokrwiennych. Maść ma podobne właściwości do miodu, uwadnia suche tkanki. Maść na bazie żywicy świerku norweskiego można stosować pod gazik, wtedy stosuje się ją przy każdej zmianie opatrunku, co 12 godzin. Przy opatrunkach chłonnych, nasączonych odpowiednim płynem, zatrzymujących wilgoć w ranie, można je zmieniać co 24 godziny (lub nawet 48). Można ją stosowac także razem z miodami medycznymi. [10]

DOMOWE PRZEPISY

Jak zrobić maść z żywicy sosnowej lub świerkowej? Żywicę można stosować bezpośrednio na drobne rany lub owrzodzenia: nałożenie odrobiny żywicy zabezpiecza przez infekcją i zatamuje małe krwawienie. Ale do dłuższego użycia praktyczniejsza jest maść: przyspiesza regenerację gojenie drobnych ran i skóry, łagodzi podrażnienia i świąd. Można ją użyć przy takich problemach, jak: oparzenia, blizny, wrzody, łuszczyca, trudno gojące się rany, bóle mięśni i stawów, zakwasy, siniaki i uderzenia, zapalenia skóry, ścięgien i więzadeł, opryszczkę, kurzajki, brodawki, grzybice.

Przepis na maść: 100g smalcu, oleju kokosowego lub innego tłuszczu; 10-30g żywicy sosny lub świerka; 20g wosku pszczelego. Składniki roztopić w kąpieli wodnej, wymieszać i przelać do słoika. Alternatywnie użyć zmielone igły sosny, też są źródłem olejków eterycznych i garbników

Jak używać maść świerkową? Można ją smarować bezpośrednio na ranę, po czym przykryć bandażem, by nie spływała. Jeśli problem skórny jest szerszy lub zawiera zagłębienia i przetoki, maść można nałożyć jako film grubości co najmniej 1 mm na gazę lub gazik użyty do wypełnienia tych miejsc. Opatrunki zmienia się co 1–3 dni, zależnie od ilości wysięku z rany. Bandaże z maścią trzeba chronić przed wyschnięciem i przyschniecia do rany. Przeciwwskazania. 1-3 % populacji ma nadwrażliwość na naturalne żywice, objawia się alergią kontaktową, wtedy nie używać.[5]

Tekst i zdjęcie: Joanna Smulska

Źródła:

[1] "Antibacterial effects of home-made resin salve from Norway spruce (Picea abies)" M. Rautio, A. Sipponen, R. Peltola, J. Lohi, J. J. Jokinen, A. Papp, P. Carlson, P. Sipponen, APMIS . 2007 Apr;115(4):335-40.

[2] "Beneficial effect of resin salve in treatment of severe pressure ulcers: a prospective, randomized and controlled multicentre trial" A. Sipponen, J. J. Jokinen, P. Sipponen, A. Papp, S. Sarna, J. Lohi; Randomized Controlled Trial. Br J Dermatol . 2008 May;158(5):1055-62.

[3] "In vitro fungistatic effects of natural coniferous resin from Norway spruce (Picea abies)"; M. Rautio, A. Sipponen, J. Lohi, K. Lounatmaa, P. Koukila-Kahkola, K. LaitinenEur J Clin Microbiol Infect Dis . 2012 Aug;31(8):1783-9.

[4] "Natural coniferous resin lacquer in treatment of toenail onychomycosis: an observational study" P. Sipponen, A. Sipponen, J. Lohi, M. Soini, R. Tapanainen, J. J. Jokinen, Mycoses, 2013 May; 56(3): 289–296.

[5] "Refined Spruce Resin to Treat Chronic Wounds: Rebirth of an Old Folkloristic Therapy" J. J. Jokinen, A. Sipponen, Adv Wound Care (New Rochelle), 2016 May 1; 5(5): 198–207.

[6] "Coniferous resin salve, ancient and effective treatment for chronic wounds – laboratory and clinical studies”, Arno Sipponen, 2013

[7] J. Fonferk, Dawnes ubstancje lecznicze odkryte podczas wykopalisk na Starym Mieście w Elblągu styczeń 2015 | nr 1 | bez recepty |2 str 22-25

[8] "Sosna zwyczajna - Pinus sylvestris (Pinaceae)" Dr h Różański 2003

[9] "In−vitro anti−inflammatory activity of Pinus sylvestris and Plantago lanceolata extracts: effect on inducible NOS, COX−1, COX−2 and their products in J774A.1 murine macrofages", E. Vigo, A. Cepeda, O. Gualilo, R. Perez-Fernandez, J. Pharm. Pharmacol. 2005, 57, 383–391.

[10] "Żywica świerku norweskiego przyspiesza gojenie ran. Sprawdź, jak działa" everethnews.pl, marzec 20, 2019