Owoc róży - zdrowy przysmak dla konia
RÓŻA DLA KONI
Owoc róży jest chętnie jedzony przez konie, co obserwuje się też w stadach żyjących na wolności. Chętnie objadane są świeże owoce ale i suszone mają swoją wartość; owoce zostają na pędach często do zimy i zwierzęta dziko żyjące, w tym konie, również zimą je zjadają. Udowodniony jest korzystny wpływ owoców róży na układ ruchu koni (zwłaszcza przy zapaleniu ścięgien i stawów). Jej bogaty skład, wysoka zawartość witaminy C i cennego oleju sprawia, że jest wspaniałym surowcem podnoszącym odporność i sprzyjającym zdrowiu kopyt, sierści i skóry. Szczególnie jesienią i wiosną powinna być obecna w diecie koni. Co ważne, składniki aktywne dzikiej róży działają synergistycznie, np w obecności flawonoidów działanie fizjologiczne witaminy C wzrasta od 50 do 400 % [1] Owoce róży to też zdrowe, naturalne 'cukierki dla koni'? Większość koni uwielbia ten smakołyk, są zdrowe, łatwo mieszczą się w kieszeni i nie brudzą, to dobra nagroda.
Najczęściej zbiera się owoce właściwej dzikiej róży (Rosa canina) ale surowcem mogą być owoce różnych gatunków - w Polsce dziko rośnie ich ponad 25 (a samej róży dzikiej 13 podgatunków)! Wartościowe owoce ma też róża girlandowa Rosa cinnamomea, francuska (R. gallica), stulistna R. Centifolia a także innych krajowych gatunków, jak róża alpejska R. pendulina, polna R. arvensis, rdzawa R rubiginosa, pomarszczona R. rugosa, czerwona R. glauca, jabłkowa R. Villosa, zapoznana R sherardi. Ciekawostka: To, co potocznie nazywamy owocem róży, to owoc rzekomy (pozorny) zwany szupinką. Owoce właściwe to twarde orzeszki ukryte pod czerwoną okrywą. [1] Dżem czy przecier robimy z samych okryw, olej z orzeszków a właściwości lecznicze ma cały owoc.
Składniki owocu róży:
Owoce róży mają ponad 130 składników. Zawierają pektyny (do 4 %), kwasy organiczne (jabłkowy i cytrynowy do 2 %), cukry (do 4 %), flawonoidy (astragalina, izokwercetyna, tylirozyd, proanto-cyjanidyny - garbniki), witaminy: C, E, K, B1, B2, B3 (PP), B6, karotenoidy (beta-karoten, likopen, ksantofile) i składniki mineralne (P, K, Ca, Mg, Fe, Cu, Mn, Zn). Gatunek i odmiana wpływa na proporcje składników owocu. I tak np najwięcej cukrów zawiera róża rdzawa, kwasów i polifenoli - róża dzika, białka - róża girlandowa, tłuszczu róża sina.
Istotnym składnikiem aktywnym jest galaktolipid, GOPO, odpowiedzialny za działanie przeciwzapalne, przeciwreumatycznie i korzystny wpływ róży na ścięgna i stawy koni. Działanie to wynika z hamowania chemotaksji leukocytów, obniżenia stężenia białek ostrej fazy (CRP) i zmniejszenia stężenia kreatyniny w osoczu. Jest silne – porównywalne z aspiryną. GOPO hamuje przewlekłe stany zapalne w kościach i stawach, ogranicza niszczenie chrząstki stawowej (hamuje działanie enzymu rozkładającego kwas hialuronowy). W efekcie zmniejsza się ból, sztywność i obrzęk stawów, a zwiększa ich ruchomość. Działanie GOPO wspomagają inne składniki owocu – witamina C i flawonoidy (antyoksydanty). [1]
Róża to naturalna bomba witaminowa! Owoc róży jest surowcem witaminowym; ma charakter wzmacniający, uzupełnia niedobory witaminowe. Szczególnie wysoka jest zawartość witaminy C, (czyli kwasu L-askorbowego), która odgrywa ważną rolę w tworzeniu kolagenu (ważne dla gojenia ran i urazów), wzmacnia system odpornościowy, obniża ryzyko zachorowania na nowotwory. [4]
Ilość witaminy C zależy od gatunku, odmiany, terminu zbioru, suszenia i czasu przechowywania. Jedną z najbardziej wartościowych odmian jest róża mieszańcowa ‘Konstancin’, hybryda róży pomarszczonej i róży Beggera: jej owoce mają 3000 - 3500 mg witaminy C w 100 g świeżej masy. W owocach przejrzałym zawartość witaminy C może być o 40 % mniejsza niż w dojrzałym. Ogólna jej zawartość wynosi 0,3-1,7%, czasem do 6%, a nawet 12%; znajduje się głównie w miękiszu szupinki. W miarę przechowywania ilość witaminy C szybko spada ale nadal jest znacząca.
Przyswajalność. witamina C z surowców naturalnych jest lepiej przyswajalna niż syntetyczna i 3 do 5-krotnie bardziej aktywna od niej. Syntetyczną organizm wykorzystuje jedynie w 30 - 40 %. Naturalna witamina C jest lepiej wchłaniana z przewodu pokarmowego i skuteczniejsza, bo szybciej osiąga i dłużej utrzymuje niezbędne stężenie w organizmie. W owocu róży występuje z flawonoidami, fenolokwasami i karotenoidami, co ją stabilizuje (przedłuża trwałość) i wytwarza efekt synergistyczny. Ogromne znaczenie ma obecność antocyjanów: już ich niewielki dodatek chroni kwas askorbinowy przed utlenieniem nawet podczas inkubacji w wysokiej temperaturze.[1]
Antyoksydanty w róży to nie tylko witamina C, ale też polifenole (flawonoidy, proantocyjanidyny). Polifenole jako antyoksydanty mogą działać na różne sposoby: przez wymiatanie wolnych rodników, bezpośrednio reagując z wolnymi rodnikami i przez regulację enzymów. Flawonoidom przypisuje się działanie przeciwnowotworowe i zapobieganie chorobom układu krążenia. [4]
Dla jakich koni jest przydatna róża?
Owoc róży jest szeroko stosowany jako suplement dla koni. Korzystne jest jego działanie: ściągające, przeciwbiegunkowe, odżywcze, przeciwzapalne, antyoksydacyjne i wzbogacające w witaminy. Ma też właściwości przeciwwysiękowe, odtruwające, prebiotyczne, immunostymulujące (witamina C w kompleksach z antocyjanami i flawonoidami, karotenoidy, mangan, miedź) i nieznacznie moczopędne, .Pomaga przy artretyzmie, reumatyzmie, biegunce, wrzodach, anemii, zapaleniu wątroby, wzmacnia kopyta. [7] Wskazania do stosowania to rekonwalescencja, niedobory witamin (wysiłek, stres, nowotwory, choroby zakaźne, zaburzenia trawienia i wchłaniania), alergie, reumatyzm, stany zapalne układu moczowego, choroby skórne, zapalenie jelit i żołądka, wrzody. Róża jest korzystna dla odporności. Badania na koniach wyścigowych wykazały korzystny wpływ owoców dzikiej róży na funkcjonowanie układu immunologicznego. Dzięki dużej zawartości miedzi owoce róży zwiększają tempo przyrostu rogu kopytowego, a także wpływają pozytywnie na stan sierści koni; zawierają też biotynę. [2] Owoce można dodawać jesienią świeże do paszy, suszone też (można rozdrobnić bezpośrednio przed podaniem). Pomocne też wiosną – zmiana sierści, zagrożenie ochwatem, spadek odporności. Korzystny surowiec witaminowy dla źrebnych i karmiących klaczy. Przydatna na wiosnę, jesienią, w okresie linienia, dla koni osłabionych, starych, rekonwalescentów, w okresie stresu, zmęczenia, przy przeziębieniach, infekcjach. W medycynie chińskiej środek regenerujący i odtruwający wątrobę, co pomaga przy ochwacie. [6]
Badano wpływ owocu róży na konie i charty wyścigowe, u których intensywny trening powoduje występowanie stresu oksydacyjnego w tkankach, co sprzyja stanom zapalnym. Stres oksydacyjny pełni też rolę w etiologii innych chorób, jak RAO i choroby stawów. Spadek poziomu witaminy C to wczesna oznaka tego stresu. Sztuczna witamina C u koni wchłania się słabo stąd ważne są naturalne źródła, z których szybko i łatwo jest absorbowana. W badaniu na 44 kłusakach, podawanie sproszkowanej róży (całe owoce z nasionkami) przez 3 miesiące potwierdziło jej przeciwzapalne działanie: redukcję markerów stanu zapalnego, poprawę pojemności antyoksydacyjnej, a także poprawę wyników sportowych koni (zwiększenie szybkości). Konie tez szybciej przychodziły do siebie po wysiłku. Poprawił się poziom witaminy C we krwi. Podobny był wpływ na charty wyścigowe. [3]
Jak zbierać różę, by zachować jej cenne właściwości?
Zbiór, suszenie i przechowywanie ma ogromne znaczenie dla jakości surowca! Owoce należy zbierać dojrzałe lub tuż przed dojrzeniem (są wtedy czerwone) a suszyć w temperaturze nie wyższej niż 30-40 stopni C, w ciemności i przewiewie. Zalecane często suszenie w 50-60 stopniach nie jest bezpieczne dla surowca. Galaktolipid rozkłada się w temp powyżej 40 stopni C a witamina C – 45 stopni. Witamina C jest tracona, gdy owoce są suszone za długo, na świetle, lub są przemrożone. Koniom można też dawać świeże owoce róży – i takie mają najwyższą zawartością witaminy C. Zarówno suszenie liofilizacyjne jak i i 9 miesięczne przechowywanie w temperaturze pokojowej powoduje straty o około 49% w stosunku do surowca świeżego. Jednakże zawartość witaminy C nadal pozostaje wysoka w porównaniu do innych surowców [5]. Sposób suszenia wpływa w różnym stopniu na różne składniki. Porównano owoce suszone konwencjonalne (w temp. 72 ºC w ciągu 37 h) i liofilizację (w 33 ºC w ciągu 22,5 h, po zamrożeniu w atmosferze azotu w -20 ºC). Największe różnice były w zawartości kwasów tłuszczowych wielonienasyconych PUFA: 56,55 g/100 g w liofilizacie a 48,35 w suszu konwencjonalnym. Zarówno liofilizat, jak susz tradycyjny zawierały cenne karotenoidy (likopen, karoten, luteina, zeaksantyna, rubiksantyna, kryptoksantyna). Mniejsza zawartość likopenu i rubiksantyny w suszu konwencjonalnym spowodowana była ich wrażliwością ich wiązań nienasyconych na podwyższoną temperaturę. [8]
Czy owoce do suszenia trzeba kroić i usuwać ziarenka? Nie! Właśnie w ziarenkach znajduje się wartościowy olej. Zawiera 40% kwasu linolowego, 40% kwasu linolenowego i witaminę A. Działa przeciwzapalnie oraz korzystnie na uszkodzoną skórę, przy łuszczeniu. Po drugie, nacięty owoc jest bardziej podatny na psucie się podczas suszenia. Po trzecie – nie należy uczłowieczać koni! Jeśli ktoś nie daje całych owoców bo 'sypaliśmy to sobie za koszule i było okropne' to czy taka osoba konsekwentnie karmi konia kanapkami, czy sianem? Koń ma inne zdolności trawienia twardych i włóknistych części roślin i inne potrzeby żywieniowe, niż ludzie.
Tekst i zdjęcia: Joanna Smulska
Źródła:
[1] "Właściwości i zastosowanie owoców róży w przetwórstwie spożywczym" A. Cendrowski, S. Kalisz, M. Mitek, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2012, 4 (83), 24 – 31
[2] "Zioła w terapii i profilaktyce schorzeń u koni", M. Kostyra, A. Albera-Łojek, J. Łojek Wiadomości Zootechniczne, R. LVI (2018), 1: 90–107
[3] "The role of rose hip (Rosa canina L) powder in alleviating arthritis pain and inflammation – part II animal and human studies" K. Marstrand, J. Campbell-Tofte, Botanics: Targets and Therapy, 2016 (6) s 59 -73
[4] "Dzika Róża ( Rosa canina L.) – chemizm i zastosowanie w lecznictwie ", A. Grys, Postępy Fitoterapii 4/2009, s. 245-247
[5] "Wpływ wybranych warunków przechowywania na zawartość witaminy C w owocach róży pomarszczonej Rosa rugosa" J. Skręty, A. Gramza-Michałowska, A. Sidor, J. Korczak, Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 869-872
[6] "Medycyna naturalna dla koni" C. Wittek
[7] "Equine herbal energetics" S. Small, A. Baldwin, 2016
[8] "Porównanie składu i właściwości owoców dzikiej róży (Rosa rugosa) utrwalanych metodami liofilizacji i suszenia konwencjonalnego" J. Rutkowska, A. Adamska, M. Białek, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 2012, 4 (83), 32 – 43
