Olejki eteryczne dla koni w badaniach naukowych

OLEJKI ETERYCZNE DLA KONI

W tym odcinku bloga chciałam pokazać, że olejki eteryczne stosowane u koni, mimo bajecznego aromatu i skojarzenia ze światem magii i emocji, ma mocne podbudowy naukowe. Krótko mówiąc: to jest badane i wyniki potwierdzają ich działanie! Aromaterapia relaksuje konie, uspokaja, rozluźnia mięśnie, reguluje oddech i bicie serca. Olejek eteryczny lawendy zmniejsza intensywności reakcji stresowych u koni. Olejek róży, nardu i rumianku rzymskiego również bardzo relaksują konie.

Oferując olejki eteryczne do wyboru, można zauważyć zarówno zmienne, indywidualne preferencje jak i ogólne dla gatunku prawidłowości, wskazujące na to, co jest generalnie potrzebne koniom. Nie jest zaskakujące, że pozytywną reakcje budzą olejki sprzyjające dobremu trawieniu i rozkurczowe. Gdy badano reakcje 35 islandzkich koni na zapach cedru, mięty pieprzowej, pomarańczy, lawendy; to mięta budziła największe zainteresowanie i apetyt, najdłużej ją wąchały i lizały. Klacze źrebne wąchały zapachy krócej niż nieźrebne a konie poniżej 5 lat były bardziej zainteresowane zapachem cedru, niż starsze [1]. Źródłem wiedzy o preferencjach koni są też badania dodatków podnoszących smakowitość pasz. W badaniu obejmującym 10 koni typu stock, olejek anyżu okazał się bardziej zachęcający niż aromat jabłka i mięty pieprzowej i zwiększał konsumpcję paszy, a pomarańczowy zmniejszał ją. [11] Anyż, dzika marchew, kminek, trybula to rośliny pastwiskowe jedzone przez konie, których olejki wspomagają trawienie i ograniczają ryzyko kolek.

Olejki najdłużej wąchane, atrakcyjne dla koni, wybrano do innego badania z udziałem 12 koni. Olejki: róży damasceńskiej, rumianku rzymskiego i mięty pieprzowej były prezentowane osobno przez 5 dni i analizowano zachowanie koni przez 30 minut. Wykazano znaczący wpływ olejków na ilość poruszania się i postaw zaniepokojonych i zbliżony do znaczącego na ilość drzemek. Olejek róży i rumianku znacznie zmniejszyły ilość zachowań ruchowych co sugeruje zwiększoną relaksację koni. Mięta ma udowodniony naukowo wpływ stymulujący na psy ale tu w badaniu na koniach nie miała wpływu innego niż kontrola. [2]

 

Najlepiej poznane i bezsprzecznie udowodnione działanie uspokajające na konie ma lawenda. Przy tym jej olejek działa wielotorowo i na kilku poziomach. Po pierwsze, aromaterapia olejkiem lawendy zwiększa zmienność rytmu serca (heart rate variability = HRV) u koni w spoczynku i działa od razu po zastosowaniu. Wpływ ten wykazano np w badaniu obejmującym 8 koni ujeżdżeniowych [3] :olejki lawendy i rumianku pospolitego nie wpłynęły na rytm serca, natomiast lawenda wpłynęła na zmienność rytmu serca. Niska zmienność rytmu serca oznacza, że serce nie reaguje dobrze na zmiany; przyczyną bywa stres, strach, zmęczenie, pobudzenie, starzenie się. Zwiększona zmienność rytmu serca wskazuje, że częściej zaangażowany jest przywspółczulny układ nerwowy (odpowiada za odpoczynek, trawienie, spokój, relaks). Niskie HRV oznacza przewagę współczulnego układu nerwowego – odpowiedzialnego za system „walki i ucieczki”.

 

Olejek eteryczny lawendy aplikowany 20 minut przed stresującymi sytuacjami, zmniejsza intensywności reakcji stresowych u koni. W badaniu uczestniczyło 28 klaczek walijskich. Grupa kontrolna (13 klaczek) miała aplikowane wokół nozdrzy 2 ml oleju roślinnego a testowa (15) 2 ml 10 % roztworu olejku lawendowego w oleju. Następnie wykonano testy stresu: 1. “nowe miejsce" 2. “nowy obiekt”: pachołek drogowy; 3. “izolacja socjalna,” koń zostawiony sam; 4. “nagłe pojawienie się": wrzucenie do boksu żółtej kostki. U koni poddanych działaniu olejku lawendy, niższe były wskaźniki stresu: fizjologiczne (rytm serca, poziom kortyzolu) i behawioralne (postawy zaniepojone, defekacja). Najwięcej linalolu w osoczu było 20 minut po aplikacji (jak u ludzi). [4]

Użyty olejek lawendy zawierał 27 % linalolu. Olejki bogate w linalol (lawendy, mięty, konopi, cytrusów) działają uspokajająco, relaksująco, przeciwlękowo, przeciwbólowo. Przeciwbólowe właściwości olejku lawendy wykazano też ludzi, np mniej pacjentów z bólem pooperacyjnym wymagało podania leku przeciwbólowego i mniejszą jego ilość. Olejek lawendy wpływa na obwodowy i ośrodkowy układ nerwowy, pobudza nerwy przywspółczulne. U myszy wykazano uspokajanie bez upośledzenia motoryki, spadek agresji, zwiększenie interakcji społecznej. Dodatkowo Linalol odstrasza owady co też uspokaja konie.

Aromaterapia olejkiem lawendowym przyspiesza dojście do siebie koni po nagłej sytuacji stresowej, czyli przejście od kontroli sympatycznego układu nerwowego do parasympatycznego. Wykazano to też w badaniu na 7 koniach, gdzie sytuacją stresową był 15 minutowy dźwięk klaksonu dwa razy po 15 sekund [13]. Po minucie kontrolę poddawano działaniu mgiełki wodnej a grupę testową aromaterapii mgiełką zawierającą 20 % olejku lawendy, przez 15 minut. Zmienność rytmu serca po stresie była znacząco większa po aromaterapii (−9.25 bpm) niż w kontroli (0.29 bpm). W innym badaniu, aromaterapia lawendą podczas jazdy trailerem nie zmniejszyła rytmu serca u koni ale znacząco zmniejszyła poziom kortyzolu. Badano 8 koni transportowanych po 15 minut. [14]

Uspokajająco na konie działa też nard, wetiweria, rumianek. Badano wpływ olejków wetiwerii, nardu, rumianku rzymskiego i lawendy na 9 koni [5]. Aromaterapia trwała 15 minut, opiekun z dyfuzorem siedział na krześle, koń był na luźnym uwiązie. Używano dyfuzora ultradźwiękowego o pojemności 35 ml wody do której dodawano 2-3 krople olejku. Olejek nardu najmocniej, bo o 17 % (o 5 % więcej, niż lawendy) wydłużał czas zrelaksowanej postawy i wyrazu pyska. Olejek lawendy nieco lepiej redukował napięcie niż nard. Olejki lawendy, wetiwerii i rumianku rzymskiego obniżały o 5-7 % rytm serca. Olejki lawendy i nardu zmniejszały o 4-7 % ruchy klatki piersiowej, czyli powodują płytszy oddech - oznaka relaksu; tego wpływu nie miał rumianek. Olejki zmniejszały ilość spontanicznych skurczów mięśni, zwłaszcza rumianek rzymski (o 39%) i nard (o 33%) i w odniesieniu do mięśnia skroniowego, a rumianek (o 34 %) i lawenda (o 30%) dla mięśnia mostkowo-sutkowego. Olejek rumianku najsilniej rozluźnia mięśnie. [5]

Olejki eteryczne mają u koni potwierdzoną skuteczność w chorobach skóry.

Gruda, streptotrychoza, "rain rot'. 1 % olejek drzewka herbacianego (roztwór v/v w oliwce dla dzieci) wykazał działanie antymikrobowe wobec bakterii Dermatophilus congolensis (izolowanych ze zmian u koni) in vitro i spowodował znaczącą poprawę zmian chorobowych in vivo. [6]

Olejek drzewa herbacianego skutecznie działa na grzybicę powodowaną przez Trichophyton equinum. Badanie prowadzono na 60 koniach pełnej krwi angielskiej z grzybicą. U 30 koni zastosowano 25% olejek herbaciany w oleju ze słodkich migdałów, u 30 enilconazol 2%. Roztwór olejku stosowano dwa razy dziennie przez 15 dni a zmywanie enilconazolem 4 razy co 3 dni. Po 30 dniach wszystkie konie były klinicznie i etiologicznie zdrowe. [7]

Olejki zwalczają też wszoły, częste pasożyty koni i osłów w osłabionej kondycji. Badano skuteczność włączenia olejków eterycznych drzewka herbacianego i lawendy do pielęgnacji osłów opanowanych przez Bovicola ocellatus. Zawiesina 5% (v/v) olejku drzewa herbacianego lub lawendy lub samej bazy (kontrola) wczesywano w zimową sierść 198 osłów, 2 razy w odstępie 2 tygodni. Po 2 aplikacji, grupa olejkowa miała średnio o 78 % (76-80%) mniej pasożytów (a kontrola miała bez zmian lub więcej). [10]

Emulsja zawierająca olejki mięty pieprzowej, Litsei, trawy cytrynowej i kamforę: Red Healer Equine Spray, ma udowodnioną skuteczność przy lipcówce. Badano jej działanie stabilizujące mastocyty, przeciwświądowe, przeciwzapalne i repelentne u 20 koni z objawami lipcówki (IBH, insect bite hypersensitivity). Codziennie użycie sprayu przez 28 dni znacznie zmniejszył objawy choroby: wyłysienia, liszajowacenie, świąd (u 19 zmniejszenie, u 17 całkowite ustąpienie). Biopsje skóry pobrane od 4 koni wykazały u 4/4 zmniejszenie nadmiernego zrogowacenia, u 2/4 spadek pogrubienia warstwy kolczystej i ustąpienie wszystkich zmian histopatologicznych u 1 z 4 koni.[8]

Olejki eteryczne są też skuteczne w leczeniu zapalenia wymienia. Olejki Thymus vulgaris i Lavandula angustifolia są alternatywą dla antybiotyków w terapii bakteryjnego zapalenia wymienia u krów. Krowom z mastitis aplikowano olejki eteryczne z tymianku i lawendy w 3 stężeniach (10, 20 i 30%). In vitro, oba olejki wykazały silną aktywność antybakteryjną wobec szczepów Staphylococcus i Streptococcus powodującyh mastitis, porównywalną do kontrolnych antybiotyków. Dowymieniowa aplikacja 10% roztworu olejków powodowała drastyczny spadek ilości bakterii w mleku po 4 aplikacjach. Zewnętrzna aplikacja lub masaż roztworem olejku tymianku lub lawendy w wazelinie wykazał silniejsze antybakteryjne działanie niż przy podaniu dowymieniowym, w przypadku olejku tymianku 100 % wyleczenia.[9]

Inne zastosowania olejków u koni badane naukowo

Olejki pomagają także koniom przy infekcjach oddechowych i zarobaczeniu, mają wpływ trawienny, rozkurczowy, dezynfekujący.

Zbadano działanie olejków eterycznych (cynamon, palmarosa, goździk, niaouli, mięta pieprzowa, oregano, rozmaryn i tymianek Thymus zygis) na bakterie Staphylococcus xylosus z nosa zdrowych i chorych koni. Badano 27 izolatów, w tym oporne na atybiotyki. Wszystkie olejki oprócz rozmarynu działały antybakteryjnie na S. xylosus. Najsilniej działały: cynamon, goździk, mięta pieprzowa, oregano i tymianek. Zwłaszcza tymianek i oregano działają bójczo przy najmniejszych stężeniach, dlatego mogą być używane do kontroli infekcji S. xylosus u koni. [12]

 

Jednym z najszerzej badanych w kontekście zwierząt, składników olejków jest karwakrol. Karwakrol (cymofenol) to pochodna fenolu i izomer tymolu; wiele roślin zawiera oba te składniki. Rośliny bogate w karwakrol to różne gatunki lebiodki - oregano, majeranek (stanowi 50 % jego olejku), lebiodka kreteńska; cząber (do 45 % olejku) górski i ogrodowy, pysznogłówka, kocimiętka, gojnik górski (60-80 % olejku), tymianek, czarnuszka. Ma działanie przeciwdrobnoustrojowe, stanowi insektycyd i repelent na pchły, muchy, wszoły, kleszcze, komary. Używany w postaci olejków eterycznych u psów i koni, przeciw warrozie u pszczół, na pasożyty kur i jako dodatek do żywności, by się nie psuła. Ważna zaletą jest brak oporności pasożytów na karwakrol.

 

Karwakrol ma działanie przecipasożytnicze. Jest silnym antagonistą mięśniowych receptorów acetylocholinowych u glisty końskiej (Parascaris sp) i już300 µM karwakrolu w pełni i nieodwracalnie znosił skurcze mięśni tego pasożyta. [15]

 

Olejki eteryczne bogate w karwakrol mogą, przez modulację mikrobiomu, pomóc zapobiegać skutkom nadmiaru skrobi w diecie koni (zakwaszenie jelit i spadek ilości bakterii celulolitycznych). Badano [12] wpływ olejku bogatego w karwakrol (CEO) u 8 koni miniaturowych karmionych niezdrową dietą o proporcjach 60% treściwych, 40% siana. Do treściwych dodawano: 0, 100, 200 i 300 ppm 7% CEO. Dodatek CEO nie wpłynął na poziom strawności, insuliny i glukozy. Natomiast przy jego użyciu, mimo dużej ilości treściwych, zachowana została zdrowa fermentacja mikrobiologiczna w jelitach. Olejek CEO wpływał na ilość bakterii celulolitycznych Ruminococcus flavefaciens, które są ważną częścią mikrobiomu jelita grubego koni, pomagają rozkładać włókno. Olejki bogate w karwakrol (a także eugenol czy aldehyd cynamonowy) moga selektywnie wpływać na bakterie, sprzyjając rozwojowi bakterii fibrolitycznych.[17]

Składniki olejków eterycznych: tymol, karwakrol i aldehydu cynamonowy mają też działanie repelentne i bójcze na pasożyty skóry. Dla kleszczy D sculptum i D nitens najsilniej bójczy okazał się aldehyd cynamonowy, za nim tymol i karwakrol. Co ważne, składniki olejków działają synergistycznie, zwłaszcza skuteczna na kleszcze jest kombinacja karwakrolu i tymolu. [16]

Z badań na innych gatunkach zwierząt wynika, że warto badać ten dodatek także u koni, gdyż wykazuje liczne cenne działania [18]. Tymol i karwakrol u kurcząt polepszają wchłanianie składników odżywczych, strawność paszy, aktywność enzymów trawiennych i antyoksydacyjnych. Modyfikuje mikroflorę jelit i procesy fermentacji. Składniki fenolowe, jak karwakrol, tymol, eugenol, kurkumina i aldehyd cynamonowy obecne w olejkach oregano, tymianku, goździków, kurkumy i cynamonu mają działanie antymikrobowe: antybakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe np na grzyby Aspergillus, bakterie Pseudomonas, Streptococci (paciorkowce powodujące np zakażenia oddechowe), Escherichia coli i Salmonella, wirusy chorób oddechowych. Zioła bogate w tymol i karwakrol, ekstrakty tymianku i oregano działają immunomodulująco: zwiększają odporność na choroby zakaźne, odpowiedź immunologiczną na zakażenie, zmniejszają zarobaczenie (oraz uszkodzenie jelit i zapalenie w jego wyniku); wpływają na ekspresję genów w limfocytach błony jelit, w tym proteazy serynowej i selenoproteiny. Ciekawostką jest, co wykazano u myszy, że karwakrol zmniejsza nadwrażliwość na ból związaną ze stanem zapalnym (np w procesie gojenia ran, urazów). Jak widać z przykładu karwakrolu, potencjał dalszych badań wykorzystania olejków eterycznych i ich składników dla poprawy zdrowia koni jest bardzo szeroki.

Tekst i zdjęcia: Joanna Smulska

Źródła:

[1] Individual and Social Behaviors Horse odor exploration behavior is influenced by pregnancy and age, M Rorvang, K Nicova, J Yngvesson, Front. Behav. Neurosci., 28 July 2022, Sec.

[2] The effects of aromatherapy oil on the behaviour of stabled horses. Ch Glover, D Goodwin, July 2006, Conference: 40th International Congress of ISAE

[3] Effect of Aromatherapy on Equine Heart Rate Variability, A. L. Baldwin, I. Chea, Journal of Equine Veterinary Science Vol 68, Sept 208, p 46-50

[4] Lavender essential oil decreases stress response of horses, A Poutaraud, L Guilloteau, C Gros, A Lobstein, Environ Chem Lett (2018) 16:539-544

[5] The Effect of Aromatherapy on Equine Facial Expression, Heart Rate, Respiratory Tidal Volume and Spontaneous Muscle Contractures in M. Temporalis and M. Cleidomastoideus, S Kosiara, A P Harrison, Open Journal of Veterinary Medicine, 2021, 11, 87-103

[6] Efficacy of Tea Tree Oil in the Treatment of Equine Streptothricosis, C C Frye, D Bei, J E Parman, J Jones, A J Houlihan, A Rumore, J Equine Vet Sci. 2019 Aug;79:79-85.

[7] PAntifungal activity of tea tree oil from Melaleuca alternifolia against Trichophyton equinum: an in vivo assay, F Pisseri, A Bertoli, S Nardoni, L Pinto, L Pistelli, G Guidi, F Mancianti, hytomedicine. 2009 Nov;16(11):1056-8.

[8] Essential oil spray reduces clinical signs of insect bite hypersensitivity in horses, A Cox, K Wood, G Coleman, AJ Stewart, F-RBertin, H Owen, WW Suen, CE Medina-Torres, Australian Veterinary Journal Vol 98 Issue 8 August 2020 Pages 411-416

[9] Abboud M., El Rammouz R., Jammal B., Sleiman M. In vitro and in vivo antimicrobial activity of two essential oils Thymus vulgaris and Lavandula angustifolia against bovine Staphylococcus and Streptococcus mastitis pathogen. Middle East J. Agric. Res. 2015;4:975–983.

[10] Essential oils in the management of the donkey louse, Bovicola ocellatus, L Ellse, B Sands, F A Burden, R Wall, Equine Vet J. 2016 May;48(3):285-9.

[11] The Influence of Topically Applied Oil-Based Palatants on Eating Behavior in Horses, J M Francis, C R Neander, M J Roeder, E B Perry, J Equine Vet Sci. 2020 Aug;91:102995.

[12] Essential Oils in the Control of Infections by Staphylococcus xylosus in Horses, B. Huerta, B. Barreno – Dominquez, A. Galan – Relano, C. Tarradas, A. Maldonado, I. Luque; Journal of Equine Veterinary Science, Vol 38, March 2016, Pages 19-23

[13] Effect of Lavender Aromatherapy on Acute-Stressed Horses, C. W. Ferguson PhD, H. F. Kleinamn DVM, j. Brwoning MS, Journal of Equine Veterinary Science, Vol 33, Issue 1, January 2013, Pages 67-69

[14] The Use of Lavender Aromatherapy to Relieve Stress in Trailered Horses, K. Heitman, B. Rabquer, E. Heitman, C. Streu, P. Anderson, Journal of Equine Veterinary Science Vol 63, April 2018, Pages 8-12,

[15] Action of Carvacrol on Parascaris sp. and Antagonistic Effect on Nicotinic Acetylcholine Receptors, S M Trailovic, M Rajkovic, D S Matjanovic, C Neveu, C L Charvet Pharmaceuticals 2021, 14(6), 505;

[16] Veterinary Parasitology, Vol 212, Issues 3-4, 15 September 2015, Pages 331-335 Evaluation of the combined effect of thymol, carvacrol and (E)-cinnamaldehyde on Amblyomma sculptum (Acari: Ixodidae) and Dermacentor nitens (Acari: Ixodidae) larvae, T P L Novato et al

[17] Use of essential oil on digestive health and blood parameters of maintenance horses, G V Pombo, Y Pereira, I. V. F. Gonzaga, F Taran, Arq. Bras. Med. Vet. Zootec., v.73, n.1, p.82-90, 2021

[18] Adwances in Animal and Veterinary Sciences Biological Effects and Modes of Action of Carvacrol in Animal and Poultry Production and Health - A Review, M Alagawany, M Ezzat Abd El-Hack, M Ragab Farag, R Tiwari, K Dhama, March 2015, Vol 3, Special issue 2, Page 79 -82