KOŃ DOŃSKI
Encyklopedia z 1861 opisuje je tak: "Lekkościa swą i wytrwałością w czasie długich podróży, przewyższaja znacznie kałmyckich, czarnomorskich, tatarskich i baszkirskich. Za najlepsze w tym kraju stadniny uchodzą: hr Platowa, Kirsanowa, Charytonowa, Grekowa, Iłowajskich, Sarytynowa, Barabańszczykowa i Polakowa" [5]
Budowa. Koń doński jest lekkiej ale zwartej budowy, głowa sucha, prosta lub lekko garbonosa, muskularna klatka piersiowa, mocne nogi. Szyja prosta lub jelenia. Łopatki dośc krótkie, kłąb płaski i długi a grzbiet krótki, mocny. zad często krótki, ścięty. Nogi suche, czasem wady stawów (sztorc, obrzęk, szablastość, cofnięty nadgarstek itd). Jest to uszlachetniony koń stepowy, obecnie w typowo ciepłokrwisty. [4] Wysokość obecnie to 165-170 cm w kłębie, choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu były o dobre 10 cm niższe.
Cechy i użytkowanie. Koń wytrzymały i mało wymagający. Używany do jazdy rekreacyjnej, w turystyce i rajdach, do bryczek, w amatorskim sporcie (skoki i ujeżdżenie) i wyścigach. Są to konie wytrzymałe psychicznie. Dobrze traktowane i ułożone, są wierne i przyjacielskie. Konie z hodowli tabunowej są dzikie i wymagają wyrozumiałego ale fachowego podejścia. Szybko się uczą i są ciekawskie, ale moga ciężko znosic presję i ograniczenie wolności, potrzebują czasu na zaufanie.
Maść kasztanowata w różnych odcieniach lub gniada, zwykle ze złotym połyskiem. Złoty odcień odziedziczyła rasa Budionnowska, występuje też u koni turkmeńskich, achałtekińskich i pokrewnych. Zwykle brak dużych odmian lub dużej ich liczby.
Historia
Koń doński jest hodowany od ponad 200 lat na stepach nad Donem. Najwcześniejsi przodkowie to lokalne konie nogajskie, wytrzymałe zarówno na silne mrozy jak i letni upał południowych stepów. Na tereny Nogajów następnie napłynęły plemiona Kirgizów i Kałmuków i konie, pochodzące od mongolskich: mały, toporny koń kirgiski z gruba sierścią i kałmucki, wyższy, nieco szlachetniejszy.
Bazowy koń mongolskiego typu był poprawiany krwią wschodnią. W XVIII - na początku XIX wieku używano nad Donem konie perskie i karabaskie, później arabskie. Pod konie XVIII wieku powstały prywatne stadniny koni dońskich. Stadnina Platova powstała w latach 70-tych XVIII wieku, za nią powstawały na stepach zadońskich kolejne, hodujące konie wojskowe w tabunach. Zaczęto wprowadzać ogiery arabskie i angielskie do stad dzikich, stepowych klaczy. Kozacy stada wypasali i przepędzali luzem po wielkim stepie. Sprowadzali ogiery z różnych miejsc, w których odbywali służbę wojskową. Do stad trafiały ogiery przetestowane, wybitne, silne, szybkie. Surowe warunki ukształtowały twarde i odporne konie. Hodowla stepowa przez pół wieku, doprowadziła do wyrównania konia dońskiego, mimo różnorodności ras wyjściowych. Powstał określony typ rasowy, konia wojskowego: szybki, zwrotny, silny fizycznie i psychicznie, wytrzymały.
W początku XIX wieku koń doński stał się rozpoznawalny jako rasa.
Stał się pożądanym koniem użytkowym armii rosyjskiej. Kozacy w XIX w.
używali prawie wyłącznie koni tej rasy. Są one niesamowicie wytrzymałe.
W 1812 w mrozie do minus 40, Kozacy na dońskich koniach ścigali armię
Napoleona całą drogę przez Europę aż do Paryża w 1813. Kozacy pełnili
funkcję „oczu i uszu” armii rosyjskiej. Potrzebowali mniej ludzi niż
kawaleria regularna i byli bardziej efektywni. Obywali się bez taborów
kołowych (mieli juczne konie), co pozwalały na szybkie marsze.
Konie dońskie nie zawsze faworyzowano w wojsku – jednak udowadniały swoją jakość. W dobie wojen napoleońskich armia rosyjska pozyskiwała konie ze stadnin państwowych w centralnej Rosji i prywatnych, zwłaszcza na Ukrainie nad Donem. W Rosji funkcjonowały dwie szkoły chowu i szkolenia koni. W stadninach państwowych centralnej Rosji, które dostarczały koni dla kawalerii ciężkiej i średniej, stosowano chów stajenno-pastwiskowy a konie ujeżdżano już w wieku 1,5 roku! W dońskich stadninach stepowych, hodowano w tabunach konie dla lekkiej jazdy (rasy dońska, czarnomorska, czerkieska); podjeżdżanie wykonywano w wieku 3-4 lat. Dalsze prowadzono w pułkach; metody jej były bardzo brutalne. Za to po ujeżdżeniu dbano o zdrowie konia i oszczędzano jego siły, nie przekarmiano, 2 razy w tygodniu jeżdżono stępem i kłusem, na sześć tygodni w roku konie wypuszczano na pastwiska, gdzie żywiły tylko trawą. Rozwijano w nich agresywność, gwałtowność natarcia (naskok) i wytrzymałość. W efekcie były w dobrej kondycji, zahartowane i zdolne do wysiłku. Po 1814 r. zaszły reformy i w armii rosyjskiej triumfować zaczęła tzw. taktyka rewiowa. W kawalerii liczyła się prezencja a ideałem był zgrabny jeździec na opasłym, lśniącym koniu z piękną grzywą i ogonem, idącym skróconym kłusem lub kontrgalopem rozpoczynanym z dwóch nóg. Jazda maneżowa zawitała do armii rosyjskiej na wielką skalę ale bez przygotowania. Ponieważ konie tabunowe trudno było zmusić do jazdy maneżowej, poza tym nie były piękne, kupowano do lekkiej kawalerii rosłe, masywne konie, a dońskie, ukraińskie i kaukaskie zaczęły z niej znikać. Niefachowa jazda odbijała się na zdrowiu: konie często miały obrzęki, urazy, zapalenie ścięgien, wiele z nich padło. Nie miały też wysiłku w terenie, przekarmiano je i trzymano w ciepłych i dusznych stajniach. Te piękne konie, ale grube i bez kondycji, w wojnie tureckiej w 1828 r. padały masowo. Taktyka rewiowa zrobiła swoje. Gdy kazano kawalerii szarżować, konie nauczone, że przed frontem piechoty są nagle zatrzymywane, to samo robiły na wojnie i piechota turecka jeźdźców wystrzeliwała. Kozacy za to zbierali pochwały. Ich konie dońskie były bardziej wytrzymałe na trudy wojenne. W warunkach polowych sprawdziły się tylko konie górskie (karabachskie i kabardyńskie) i stepowe (dońskie, ukraińskie, turkmeńskie.). Car nakazał więc aby tylko takie konie znalazły się w lekkiej jeździe i dlatego po kampanii 1828 r. pułki jazdy zaczęły otrzymywać konie ras wschodnich stepowych, turkmeńskie zwane też tureckimi, oraz tatarskie (nogajskie). Kozacy dosiadali koni dońskich, które po 1815 r. „uszlachetnili” domieszką krwi koni angielskich. Ten nowy koń doński był szczupły, rosły, garbonosy, silny i rączy. [6]
Hodowla obecnie. Jeszcze w latach 70. tysiące koni wędrowały po stepie Rostowa.
W ZSSR głównymi stadninami były: stadnina Budennowska i Zimovnikovska w okolicy Rostowa, oraz Issyk-Kulska (Kirgizja) i Lukovska w Kazachstanie.
Po upadku ZSSR, hodowla podupadła, zostało zaledwie kilkaset klaczy i ogierów. Stopniowo się odrodziła, ale nie jest liczna.
Stadniny rosyjskie: Budennowska i Zimovnikovska pozostały aktywne w okresie posowieckim i posiadały najlepszych przedstawicieli rasy.
Niestety, w 2013 zamknięto stadninę Zimovnikowsky, konie wyprzedano.
Obecnie w Rosji najwieksze stadniny rasy to: Cossack, Budyonny Donskoy, Moshalkov i Pokrovsky.
Co ciekawe, na Ukrainie brak dużych stadnin tych koni, choć bywają hodowane na wsiach.
Jest ta rasa też popularna za granicą: we Francji istnieje stowarzyszenie włascicieli i fanów koni dońskich, sa hodowane w Niemczech i na Łotwie.
Koń doński a długi dystans. W armii rosyjskiej poddawano konie dońskie testom wytrzymałości. W listopadzie 1883, czterech oficerów i 14 kozaków przejechało 1,241 km z Niżnego Nowogrodu nad Wołgą, przez Moskwę do Saint-Petersburga w 11 dni w głębokim śniegu i mrozie -20ºC.
W 1899, porucznik Asajew przejechał z Luben w Rosji do Paryża, 2633 km w 30 dni na klaczach Vlaga i Diana (średnio 80 km dziennie). W Paryżu trafił na wystawę Światową.
W latach 1940 tych organizowano więcej rajdów testowych, z podobnymi wynikami: konie przechodziły je świetnie, czuły się dobrze, miały apetyt i mogły kontynuowac podróż. W 1951, ogier Zenith przebył 311.6 km w 24 godziny (w tym tylko 4 godziny odpoczynku).
W 1995, ogier Count Pompeii pod podróżnikiem Basha O’Reilly pokonał 4,000 km od stepów nadwołżańskich do Anglii. Opisuje to książka Count Pompeii – Stallion of the Steppes.
Wpływ na inne rasy: od końca XIX w konie dońskie używano do doskonalenia pogłowia koni w różnych rejonach Rosji: w Kazachstanie, Kirgistanie, zachodniej Syberii. Najważniejszą rasa pochodną jest jednak koń Budionnowski. W 1948 oficjalnie oddzielono konie budionnowskie (anglo-dońskie) od dońskich. Ta rasa lepiej się sprawdza w sporcie – skokach i WKKW. V. Asmayev wygrał złoto olimpijskie w skokach na koniu budionnowskim Reis w 1980, w Moskwie. Pass Op ex. Rebus uczestniczył w skokach na olimpiadzie w1968, w Meksyku, pod Nelsonem Pessoa. W 1957 L. Filatov został mistrzem Europy w ujeżdżeniu na budionnowskim koniu Ingas. Konie budionnowskie wygrały nawet wielką Pardubicką, w 1964 Priboy i w 1995 Erudit.
Tekst: Joanna Smulska
Zdjęcia: Fefa Koroleva, właścicielka i miłośniczka koni rasy dońskiej, za zgodą Autorki
Źródła
[1] Don Horse Breed Organization Information, M.U. Kibort
[2] "The Don horse of Russia", horsetalk.co.nz, June 1, 2012
[3] „Złoty skarb Donu” Materiał napisany na podstawie książki M. I. Kibort, A. A. Nikolaeva "Konie rasy don” przez Fefę Korolevą
[4] „Rasy koni” M. Haller 2017
[5] Encyklopedja powszechna, Tom 7, Warszawa 1861, nakład, druk i własność S. Orgelbranda, Księgarza i Typografa
[6] „Między wojna a pokojem. Wybrane zagadnienia z dziejów kawalerii rosyjskiej w latach 1815 – 1830”, T. Strzeżek, ECHA PRZESZŁOŚCI V, 2004