HENNA

Ze starożytnych malowideł i bardziej współczesnych opisów podróżniczych, wyłaniają się bajecznie kolorowe konie malowane henną. Fantazja, magia, moda? Okazuje się, że znacznie więcej i henna do dziś ma zastosowanie u koni, i to daleko większe, niż samo ozdabianie.

Barwnik ze sproszkowanych liści i pędów rośliny Lawsonia bezbronna (Lawsonia inermis) używany był i jest do pokrywania sierści i włosia koni w celach ozdobnych i leczniczych. Zawiera m.in alkaloidy, flawonoidy, ligniny, terpeny. Najważniejszy składnik czynny i barwiący to lawson.

Lawson to nafotchinon, inaczej kwas hennotaninowy. Chemicznie jest podobny do juglonu w orzechu włoskim, który również jest rośliną barwierską i leczniczą. Lawson reaguje chemicznie z keratyną w skórze i włosach i barwi ją trwale na kolor pomarańczowo-czerwony do brązowego. Henna ściera się z ciała z naskórkiem, natomiast włos barwi permanentnie do następnego linienia. Lawson mocno absorbuje promieniowanie UV, dzięki czemu chroni przed nim.

Kwas galusowy, jest kwasem fenolowym występującym hennie a także np w galasach dębu, borówce, rdeście. Działa ściągająco, antyseptycznie na skórę i błony śluzowe, przeciwzapalnie, hamuje rozwój bakterii, grzybów i wirusów, przeciwnowotworowo (hamuje proces tworzenia i ukrwienia guza). Obkurcza rozszerzone naczynia krwionośne, hamuje wysięk. Również chroni skórę przed rakotwórczym wpływem promieni UV.

HISTORIA

Henna używana była w obszarze Śródziemnomorskim, w Azji i Afryce od epoki Brązu. Ślady henny noszą mumie egipskie!

Liczne kultury używały henny do barwienia koni, ich grzyw, ogonów, kopyt. W kulturach Bliskiego Wschodu była i jest używana do dekoracji ludzi i zwierząt (konie, osły, krowy) podczas uroczystości, świąt religijnych oraz dla pokazania wysokiego statusu, a także w celach medycznych.

W Indiach malowano dół ogona (bo się brudzi - dzięki temu jest to niewidoczne a różnica koloru staje się zaletą!) i grzywę różnymi odcieniami henny, do tego wplatano ozdoby i wstążki. Konie najwyższych dostojników, malowano w skomplikowane, artystyczne wzory. W Persji malunek na koniu królewskim wykończony był specjalnym motywem dużych ozdobnych zębów. Pięknie dekorowano też konie uczestniczące w ślubach i lokalnych świętach np wiosennych. Malowanie henną miało też chronić konie przed złym okiem.

Henną malowano konie bojowe przed bitwą. Dzięki temu skóra była zaimpregonowana środkiem antybakteryjnym, co zmniejszało ryzyko infekcji ran odniesionych podczas walki. Koniom do polowań na gazele kapano nogi w hennie, zwłaszcza jeśli były młode lub mało wytrenowane, co miało służyć wzmocnieniu kończyn. Henna działa też przeciwbólowo i pomaga zwalczyć opuchlizny nóg z zatrzymania wody.

Sir John Cardin w książce "Travels in Persia" (1673 -77), opisuje, że konie są malowane henną również zimą, używana też jest do barwienia ich grzyw. W opisach podróżników z XIX wieku znajdujemy wiele wzmianek o barwieniu henną nóg a czasem grzyw koni, osłów i mułów. W wielu regionach Wschodu (np w Persji) malowano henną, zwłaszcza zimą, nogi i tułów koni aż do piersi, a czasem tez głowę.

Na kontynencie europejskim uprawiano ją i używano w średniowiecznej Hiszpanii. Malowidła w Bibliach i kościołach ukazują ludzi (w tym świętych) i konie z wzorami malowanymi henną.

Opisano także użycie henny do ... oszustw na wyścigach – 'przebierania' konia i zmieniania jego wyglądu. Używana bywa też do znakowania bydła.

DZIAŁANIE LECZNICZE

Działa przeciwzapalnie, przeciwgrzybiczo i antybakteryjnie. Skuteczna na infekcje skóry: grzybice, łupież, pasożyty (świerzb, wszy, wszoły) oraz rany, zapalenia i oparzenia. Działa antybiotyczne i ściągajaco – przeciwkrwotoczne. Dawniej niektóre skórne choroby zakaźne kurowano okładami z henny i aloesu z octem.

Przeciwdziała wysuszaniu i pękaniu skóry i kopyt, wzmacnia je, pomaga zapobiegać gniciu strzałki podczas okresów wilgotnej pogody.

Barwnik lawson wbudowany w strukturę włosa chroni go przez szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. U koni srokatych, białych i jasnych maści z różową skórą, henna ma znaczenie dla ochrony przed poparzeniami słonecznymi. W Indiach takie koni pokrywano henną od połowy tułowia aż do kopyt. Chroniło to brzuch i nogi przed oparzeniem przez słońce odbite od piasku, a być może też przed rakiem skóry, na który tak umaszczone konie są bardziej narażone.

Wzmacnia włosy: sprawia, że włos jest mocniejszy i bardziej jedwabisty, błyszczący, ogranicza wypadanie. Pomaga wyhodować długi ogon - ponieważ włosie jest mocniejsze, rośnie dłuższe.

Papkę ze zmielonych liści Arabowie używają do leczenia ran: skóra zarasta je i leczy szybko, nie zostaje brzydka blizna. Okład z henny od dawna stosowano do leczenia ran i otarć od uprzęży podczas podróży. Używa się jej też do zapobiegania otworzeniu starych ran, gdzie włos nie zarósł blizny: henna działa ściągająco na skórę.

Barwią henną chroni nie tylko przed poparzeniem słonecznym ale też uszkodzeniem skóry przez bardzo zimną pogodę i wodę (pęknięcia skóry; w tym samym celu wciera się hennę w nogi koni). Również przy bólach stawów, artretyzmie i nerwobólach bywa stosowany okład z henny.

Z powodu licznych i szerokich zastosowań w medycynie tradycyjnej, hennę wzięli pod lupę naukowcy – i jej zalety potwierdziły się! Wykazano w badaniach, że roztwór henny ma korzystny wpływ na gojenie się tkanek, ponieważ przyspiesza proliferację komórek. Roztwór ekstraktu henny stosowany do leczenia ran ciętych u koni ograniczał objawy takie, jak: opuchnięcie brzegów, krwawienie, przesuszenie, owrzodzenie. Ekstrakt zmniejsza też ilość bakterii powodujących infekcje skóry (Staphylococcus aureus, Streptococcus equi, Pseudomonas erogenosa). Rana traktowana 20% roztworem ekstraktu henny wykazywała mocne gojenie, szybki odrost tkanki i prawidłowego ukrwienia. Henna przyspiesza gojenie rany, zespalanie tkanek, powstanie mocnej tkanki.

Badano także zastosowanie henny w terapii zakażeń macicy u klaczy. Badanie na klaczach arabskich (rok 2016) porównywało efekt terapeutyczny 20% henny oraz 1% roztworów penicyliny prokainowej i jodopowidonu (Betaina). W płukaniu macicy ekstrakt henny sprawdził się najlepiej. Na bakterie E. Coli i Streptococcus zooepidemicus najlepiej działała właśnie henna. Okazało się, że roztwór henny może mieć zastosowanie jako płukanka zwalczająca bakterie w terapii zapalenia macicy i dla zapobiegania zakażeniom. Ma silne działanie antybakteryjne i oddziela przylegające bakterie od nabłonka macicy, zapobiega tworzeniu biofilmu bakteryjnego.

Działa przeciwgrzybiczo. W Algierii używana do leczenia infekcji. Zbadano jej aktywność przeciw grzybom strzępkowym, zwłaszcza Fusarium oxysporum i Aspergillus flavus. Wykazano, że roślina posiada aktywność przeciwgrzybiczą prawdopodobnie związaną z obecnością lawsonu (jest to też główna substancja barwiąca) w liściach. Z kolei odwar z kory i liści działa przeciwzapalnie.

W tradycyjnej medycynie irańskiej i perskiej. Użycie w tradycyjnej medycynie datuje się od Dioskurydesa. Według niego, liście henny mają moc wiązania (dzięki taninom), więc ich żucie jest dobre na wrzody jamy ustnej, okłady – na stany zapalne i wrzody, a odwary – na oparzenia, W źródłach arabskich była lekiem na gangrenę i wrzody, oraz ból głowy; ma też usuwać brzydki zapach ciała oraz z ust. W tradycyjnej medycynie kurdyjskiej nadal używa się henny na ból głowy oraz rany. W Chorasanie smalec i henna to skuteczne domowe smarowidło na pękające pięty.

JAK PRZYGOTOWAĆ

Do użycia na skórę, świeże liście rozciera się na miazgę, dodaje sok z cytryny, zostawia na kilka godzin i następnie nakłada pastę na skórę i włosy, i na nich również zostawia na kilka godzin ( co najmniej 1 do 2). Po tym czasie skóra i włosy zostają zabarwione. Świeżo zebrana henna barwi na kolor wiśniowy do kawowego (stąd 'różowe' konie na wielu indyjskich miniaturach). Suszona henna, w pierwszych tygodniach i przechowywana bez dostępu powietrza, barwi na ceglasto-czerwono do ciemnokasztanowego. Dłużej przechowywana sucha henna barwi na pomarańczowo.

W naszych warunkach mamy dostępną hennę w postaci suchej, sproszkowanej. Taką hennę zalewamy w miseczce ciepłą wodą, dodajemy sok z cytryny, mieszamy na konsystencję papki i odstawiamy nawet na całą noc. Rano wystarczy dodać nieco gorącej wody, rozmieszać i nakładać.

UWAGI: powyższe opisy odnoszą się do czystej sproszkowanej henny lub ekstraktu wykonanego specjalnie dla koni (można go sporządzić, używając jako bazy czystej henny). W przypadku stosowania henny u swoich koni należy pamiętać:

1. używać dla koni tylko czystej henny a nie 'farb typu henna'. Szczególnie farbki 'tatuażowe' do czasowego tatuażu zawierają często składniki niewiadomego pochodzenia lub/i uczulające i szkodliwe (PPD). Mieszanki do farbowania włosów ludzkich zawierają też mniej czystej henny, a to ona ma właściwości prozdrowotne, przeciwgrzybicze itd, a nie dodatki. Nie rekomendujemy użycia tych produktów dla koni.

2. używać henny zewnętrznie

3. pamiętać o możliwości uczulenia henną siebie lub konia. Nie zdarza się to często, ale jest możliwe. Głównym alergenem jest lawson. Objawy to katar i zapalenie spojówek.

Literatura:
1) Henna For Horses: Ancient Decorative and Medicinal Traditions. Kip Mistral. July 28, 2017

2. Charles Rice Frederick Albert Castle “New Remedies: An Illustrated Monthly Trade Journal of Materia Medica, Pharmacy and Therapeutics,” (Vol 10, p. 109, 1881 r):

3. Ringers & Rascals: The True Story of Racing's Greatest Con Artists

4. The effect of Henna (Lawsonia inermis) on the wound healing of Local Arabian Horses 2015. A. Towfik, A. Munahi, A. S. Hamza

5. Henna in Medieval Spain and the Spanish Inquisition Catherine Cartwright-Jones 2003

6. "Comparison the therapeutic effects of henna, procaine penicillin and povidone-iodine solutions as uterine flushings in Iraqi Arabian mares" Masar S. Kadhim Arabian Horses Center/University of Al-Qadisya, Kufa Journal for Veterinary medical Sciences vol 8 no 1 2018

7. Pharmaceutical Biology, 2013; 51(1): 131–135 "Antifungal activity of the Algerian Lawsonia inermis (henna)" N. Rahmoun, Z. Boucherit-Otmani, K. Boucherit, M. Benabdallah, N. Choukchou-Braham

8. "Henna na dobre i na złe", Biotechnologia.pl, 10.05. 2013, Klaudia Majewska

9. Handbook of African Medicinal Plants, Maurice M. Iwu, 1993

10. T Bradley, R Batty 'The medical and Physical Journal" 1806

11. Hasło "Henna" w: Encyclopaedia Iranica