GRZYBY W DIECIE I SUPLEMENTACJI KONI
Grzyby. Owiane tajemnicą dary lasu a jednocześnie stałe elementy sztuki kulinarnej i kultury. Podlegają tez modom - dziś modna jest "Amanita" więc od niej zaczniemy. Uprzedzając fakty - nie mam entuzjazmu dla użycia tego grzyba dla koni. Natomiast w dalszej części zagłębimy się w prawdziwie przydatne w suplementacji i wypróbowane gatunki, zapraszam :)
MUCHOMOR CZERWONY Amanita muscaria
Prace badawcze i obserwacje nie wskazują, by konie jadły ten gatunek grzyba, chociaż czasami sięgają po inne.
Najczęstszym zastosowaniem A. muscaria u ludzi, jeśli celowo go spożywają, jest wywoływanie wizji – szamani, hipisi, psychonauci, cel jest podobny. Jest to ważne, bo konie NIE sięgają po zioła psychoaktywne – muszą być w pogotowiu do ucieczki, sprawne i trzeźwe. To wskazuje na nikły potencjał tego akurat grzyba w suplementacji koni: nie polecam takich eksperymentów. Za efekty psychoaktywne Amanita muscaria odpowiada trójka alkaloidów. Muskaryna jest trująca, pobudza układ przywspółczulny, powoduje zaburzenia trawienia, widzenia i oddychania. Kwas ibotenowy jest mniej trujący; przy suszeniu przechodzi w muscymol, który jest agonistą receptora GABA -A: czasowo inaktywuje neurony naśladując działanie GABA. Powoduje odurzenie i wizje.
Natomiast potencjalne zastosowanie mogą mieć preparaty stosowane zewnętrznie. W medycynie ludowej nalewkę, proszek lub maści z tego gatunku stosowano m.in jako środek rozgrzewający; na wrzody skórne, poty, padaczkę, porażenia. [5]. Ekstrakty z muchomora czerwonego używane zewnętrznie działają przeciwbólowo. Na Kresach i w Rosji nalewkę z muchomorów "od paraliżu i reumatyzmu" używano do smarowania bolących miejsc. W badaniu na myszach wykazano, że fukomannogalaktan i β-d-glukan z A muscaria silnie hamują ból zapalny. [1]
Obecnie również bada się użyteczność preparatów z muchomorem w leczeniu ludzi, np żel zawierającego nanocząstki srebra, ekstrakt A. muscaria i kwas hialuronowy okazał się przydatny do miejscowej terapii raka, ma właściwości cytotoksyczne wobec komórek rakowych [2]
Liczne grzyby są jedzone przez dziko żyjące zwierzęta - FAKT!
Prace dotyczące jedzenia grzybów przez dziko żyjące zwierzęta wyliczają wiele gatunków [3]. Jadane bywają gatunki cenione przez człowieka: maślaki, podgrzybki, mleczaje są znaczącą częścią diety jeleni i gryzoni. Wiele ssaków docenia smardze i gąski. Grzyby nie mające znaczenia dla ludzi, jak goździeńce (Clavaria) są też chętnie jedzone przez jelenie. Co więcej jednak, istnieją grzyby trujące dla ludzi a jedzone przez zwierzęta: muchomory (Amanita), nawet trujące dla ludzi, są zjadane, np Amanita muscaria przez jelenie, renifery, wiewiórki i lisy.
Grzyby są jedzone szczególnie chętnie przez jelenie, które specjalnie ich szukają. Grzyby są dla jeleni źródłem składników odżywczych (białko), mikroelementów (np grzyby zawierające dużo cynku i selenu poprawiają pracę układu odpornościowego), antyoksydantów a także wody. Jelenie to tzw oportunistyczne mykofagi, czyli jeśli natrafią na grzyby szukając pożywienia, zjadają je. Jelenie i łosie jedzą kurki, smardze, boczniaki, shiitake (jelenie w Japonii, Chinach np jeleń sikka), podgrzybki i około 50 typów innych. Jelenie jedzą grzyby i rośliny trujące dla ludzi – przyczyny "jak to jest możliwe" upatruje się w odpowiednio przystosowanym mikrobiomie jelit.
Konie natomiast jedzą owocniki grzybów rzadko (częściej jedzą porosty). Potrafią zgryzać niektóre grzyby nadrzewne, huby, które często są lecznicze – np czyr brzozowy. Jedzenie zbutwiałego drewna i świeżej ziemi też może być źródłem części grzybów, głównie grzybni. Warto pamiętać, że pasąc się czy ogryzając gałęzie, konie naturalnie stykają się z grzybami i grzybnią. Grzybnia zawarta w glebie może być pobierana podczas pasienia. Być może jedzą grzybnie częściej, niż owocniki, tylko trudniej to zauważyć. W ogryzaniu starych pni nie też nie zawsze musi chodzić o korę – np narośla na 'starych, brzydkich' brzozach tworzy lecznicza czaga.
W kontekście zarówno instynktownego wyboru pożywienia, jak i przeciwnowotworowego działania wielu grzybów, ciekawy jest opisany przypadek śmiertelnego zatrucia 18 letniego konia, prawdopodobnie gatunkiem Amanita verna [18]. Koń miał guz mózgu, meningioangiomatosis, który, zdaniem naukowców, mógł zmienić naturalne zachowania żywieniowe – a może właśnie ich wcale nie zmienił, i koń szukał leku dla siebie, ale było już za późno? Konie z nowotworami lub pasożytami bywa, że sięgają po trujące zioła, by "wytruć coś w sobie".
Grzyby zawierają składniki odżywcze i składniki czynne
Podstawowe składniki grzybów to polisacharydy (chityna, glikogen, β-glukany), białko, terpenoidy, składniki mineralne (miedź, jod, selen, cynk, żelazo, potas), tłuszcz, witaminy – tokoferole i ergosterol, prowitamina D2. Betaglukany grzybów mają działanie immunomodulujące i przeciwrakowe. Chityna i jego forma hydrolizowana, glukozamina, pomagają np przy zapaleniu stawów. Wiele polisacharydów grzybowych to prebiotyki stymulujące wzrost korzystnej mikroflory jelit, np: Hemiceluloza, β i α-glukany, ksylany, mannany.
WŁAŚCIWOŚCI FARMAKOLOGICZNE GRZYBÓW [za: 10]
Antyoksydacyjne: grzyby zawierają antyoksydanty: związki fenolowe, flawonoidy, tokoferole, karotenoidy, witaminę C. Bogate w antyoksydanty są zarówno pieczarki, borowik, maślak, boczniak) jak i czaga, reishi a także muchomor czerwieniejący Amanita rubescens.
Przeciwzapalne działanie mają składniki aktywne czagi, Ganodermy, peptyd kordymina Cordyceps sinensis i β-D-glucan C. militaris, aldehyd i kwas syringowy z grzyba Elaphomyces granulatus, agarikogliceridy Agaricus blazei (hamuje zapalenie wątroby).
Przeciwrakowe. Własności przeciwrakowe nadają polisacharydy, np lentinan, polisacharyd K (PSK), schizofylan, proteaza z Cordyceps militaris (na raka piersi i pęcherza), niektóre białka. Polisacharyd PSK z wrośniaka i lentinan, są w Japonii lekami na raka. W weterynarii są używane przy sarkomie, karcynomie, raku okrężnicy i płuc. Przeciwrakowo działa też np czyreń Phellinus linteus i koralówka żółta Ramaria flava.
Działanie przeciwdrobnoustrojowe i antybiotyczne. Przeciwbakteryjnie działa np Lentinus edodes, (w tym na gronkowca złocistego). Przeciwgrzybiczo – np ganodermina z G. Lucidum, grifolina z Albatrellus dispansus i agrocybina Agrocybe cylindracea. Przeciwwirusowo agrocybina, polisacharydy Ganoderma lucidum.
Polisacharydy grzybów wpływają na mikrobiota jelit, działają jak prebiotyki. Kurczaki suplementowane grzybami Lentinus edodes i Agaricus bisporus mają lepszy skład mikroflory (mniej patogenów, więcej korzystnych) lepszą odpowiedź immunologiczną i lepiej rosną.
Działanie immunomodulujące. Polisacharydy grzybów i ich kompleksy z białkami pobudzaja układ odpornościowy i indukują apoptozę komórek nowotworowych. Agaricus blazei aktywuje makrofagi i neutrofile, a mieszanka polisacharydów i białek z Ganoderma lucidum pobudza proliferację splenocytów. Taka immonumodulacja ułatwia niszczenie komórek rakowych.
Ochrona wątroby. Peptydy Ganoderma lucidum ograniczają uszkodzenie wątroby przez toksyny. Również smardz Morchella esculenta i Macrocybe gigantea oraz polisacharydy Cordyceps militaris mają działanie hepatochronne.
Neuroprotekcyjne. Bioaktywne składniki grzybów: hericenony, erinacyny, scabroniny, diktioforyny, promują wzrost nerwów i chronią mózg przed neurodegeneracją. Grzyby Hericium, Ganoderma, Coriolus, Sarcodon, Antrodia, Pleurotus, Lignosus, Grifola, chronią układ nerwowy.
Przeciwcukrzycowe i przeciwhyperlipidemiczne. Polisacharydy grzybów wpływają na wydzielanie insuliny. Ganoderma lucidum jest pomocna przy cukrzycy; bogata w polisacharydy, proteoglikany, białka i triterpeny, działa hipoglikemicznie: zwiększa poziom insuliny w osoczu a zmniejsza poziom cukru. Przeciwcukrzycowy wpływ ma też Agaricus bisporus i Pleurotus florida.
Ochronnie na nerki działa Pleurotus tuberregium, P. eous, Ganoderma lucidum, Lentinula edodes
Grzyby lecznicze i grzyby jako suplementy dla koni - przegląd gatunków
REISHI (Ganoderma lucidum), znany jako grzyb nieśmiertelności. Zawiera polisacharydy (działaja przeciwwirusowo i stymulują układ odpornościowy) i triterpeny (przeciwbakteryjne i przeciwalergiczne). Uspokaja, wzmacnia układ odpornościowy. Hamuje wydzielanie histaminy przez co pomaga przy alergiach, nietolerancji pokarmowej. Jest adaptogenem – redukuje stres, polepsza radzenie sobie z nim, co poprawia efekty treningu i ogranicza wynikające ze stresu problemy np trawienne - sprawdzony jest przy wrzodach u koni wyścigowych. [9] Ma też działanie hamujące wzrost guzów rakowych, antyoksydacyjne, antyandrogenne i ochronne na serce [10]
Maczużnik chiński CORDYCEPS (Cordyceps sinensis) rośnie na larwach ćmy w Himalajach. Zwiększa wydajność i wytrzymałość ciała. Jest adaptogenem, pomaga harmonizować układ odpornościowy i hormonalny. Wzmacnia nerki i płuca, pomaga łagodzić ich dolegliwości. Używany jako suplement dla koni. [9]. Gatunek cordyceps militaris pomaga przy insulinooporności, wpływa na angiogenezę i wzrost guza, działa hipoglikemicznie [10]. Cortyceps pomaga w budowaniu siły i masy mięśni. Jest cichym bohaterem Olimpiady w1993 roku, gdy chińska drużyna pobiła tyle rekordów, że podejrzewano doping, ale podobno sekretem był Cortyceps: pomógł atletom szybciej odbudowywać się po treningu i mocniej trenować. Sprawdza się tak samo u koni. Wspiera odporność i na stres i na infekcje i pasożyty.
WROŚNIAK RÓŻNOBARWNY (Tramates versicolor) wzmacnia układ odpornościowy i wątrobę, działa antybakteryjnie, przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo w układzie pokarmowym, moczowym i oddechowym. Pomaga koniom z przewlekłymi chorobami [9]. Z owocników wrośniaka pochodzi polisacharyd K (PSK, Krestin) i polisacharydopeptyd (PSP) o działaniu immunostymulującym i przeciwnowotworowym. Używa się go w leczeniu raka żołądka i białaczki. Ten grzyb pospolicie rośnie na starym drewnie i koniom zdarza się jego i pokrewne gatunki obgryzać.
SOPLÓWKA JEŻOWATA (Hericium erinaceus) ma działanie przeciwrakowe, antybiotyczne, przeciwcukrzycowe, chroni serce, wątrobe, nerki i układ nerwowy [10]. Pomaga przy alergiach, wspiera przewód pokarmowy, żołądek, chroni i łagodzi błonę śluzową, pomaga na zapalenie i wrzody żołądka, biegunki, zaparcia, regeneruje układ nerwowy. Zawiera dużo potasu. Działa uspokajająco i kojąco, pomaga przy stresie, polecany np. w Sylwestra. Stosowany u psów.
PIECZARKI. Te pospolite grzyby też działają prozdrowotnie – o ile są z czystych miejsc i dobrego podłoża! Gatunki Agaricus używa się w leczenium wola i zaburzeń hormonalnych. Agaricus bisporus działa antyseptycznie (przeciwbakteryjnie, przeciwrusowo), przeciwrakowo (hamuje proliferację, promuje apoptozę komórek guza, np przy raku piersi), antyoksydacyjnie, obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi. Agaricus blazei chroni wątrobę, pomaga przy miażdżycy, hiperlipidemii, cukrzycy, działa przeciwrakowo i immunostymulująco. [10] Z obserwacji wynika jednak, że konie zwykle ich nie jedzą (a chętnie depczą ;))
Na brzozach rosną dwa grzyby, które mogą być okazjonalnie spożywane przez konie, zwłaszcza czaga:
CZYR BRZOZOWY, CZAGA (Inonotus obliquus). W medycynie ludowej stosowana do leczenia raka, wrzodów żołądka, zapalenia żołądka i jelit. Współcześnie potwierdzono [6], że wyciągi z tego grzyba zawierają sterolowe składniki aktywne i hamują wzrost komórek raka płuc, żołądka, piersi, okrężnicy i innych, zmniejszają wzrost guza. Jest na zdjęciu pod tekstem - z lewej strony.
POREK BRZOZOWY Piptoporus betulinus Skład: polisacharydy nierozpuszczalne (piptoporan I), kwasy tłuszczowe, witaminy: tokoferole, witamina C, karoten, flawonoidy, terpeny, fitosterol, ergostadienol, fungisterol, ergosterol, kwas tumulozowy, mono- i seskwiterpeny. Zawierają aktywne biologicznie terpeny: daucen, izobazzanen i β-barbaten, kwasy triterpenowe (kwasy poliporenowe A i C – działaja przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie). Związek antybiotyczny - piptamina. W medycynie ludowej stanowił środek przeciwbakteryjny, przeciwpasożytniczy, przeczyszczający, przyspieszający gojenie ran, leczenie chorób i zapaleń żołądka, stosowany przy bólu zębów i głowy, zapalenie płuc. Większość potencjalnych aktywności biologicznych została potwierdzona naukowo. Wykazano jego działanie przeciwrakowe (np hamuje rozwój raka tarczycy i piersi) i immunomodulujące. Hamuje wzrost bakterii Rhodococcus equi, Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Enterococcus fecalis, mykobakterii, grzybów, np Aspergillus fumigatus, drożdży - Saccharomyces cerevisiae, Candida albicans. Wiąże toksyny bakteryjne. Ekstrakt ma też silne właściwości przeciwzapalne, działa przeciwutleniająco i przeciwwirusowo. [7] Według doktora Różańskiego ma też działanie przeciwpasożytnicze (włosogłówka, owsiki). [5] Na zdjęciu pod tekstem - z prawej strony,
PNIAREK LEKARSKI( Fomitopsis officinalis) = modrzewnik lekarski; huba lekarska, modrzewiowa, niedźwiedzia, gąbka modrzewowa. Stosowany na schorzenia oddechowe i trawienne, reumatyzm, nowotwory. Agarycyna ma przeciwpotne działanie, a kwasy żywiczne przeczyszczające. Zawiera Kwas agarycynowy,żywica, trójterpeny, tłuszcze, kwas rycynolowy, mannitol, woski. Stosowany jako środek przeczyszczający, przeciwpotny i antyastmatyczny. Ma działanie przeciwwirusowe i immunostymulujące [5].
Czyreń ogniowy, hubka chirurgiczna, czyreń bukowy Phellinus igniarius. Pasożytuje na jabłoniach, wierzbach, grabach, bukach. Zawiera poliporynę (kwas poliporowy) o działaniu penicylinopodobnym -fungistatycznie i przeciwbakteryjnie. [5]
Żagwica listkowana, Grifola frondosa, Maitake. Uznany grzyb leczniczy stosowany wspomagająco przy leczeniu raka i AIDS; reguluje poziom glukozy, insuliny, ciśnienie krwi. Ma działanie antyoksydacyjne, przeciwrakowe, przeciwcukrzycowe, immunomodulujące, ochronne na wątrobę, antymikrobowe. [10]
Rozszczepka pospolita Schizophyllum commune, faktycznie pospolicie rosnąca, zawiera schizofylan o działaniu immonomodulującym i przeciwrakowym, działła też przeciwgrzybiczo i przeciwwirusowo.
Wroślak wonny (anyżkowy), grzyb wierzbowy, Trametes suaveolens. Zawiera ester metylowy kwasu anyżowego i aldehyd anyżowy. Ma działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i wykrztuśne. [5]
Uszak bzowy Auricularia auricula-judae. Moczony w mleku stosowano jako okłady na wrzody, rany, a doustnie przy nadkwasocie, wrzodach, zapaleniu żołądka i jelit. Glukany uszaka bzowego mają działanie przeciwnowotworowe i immunostymulujące. Polisacharydy – przeciwcukrzycowe i przeciwzakrzepowe [5] Uszak bzowy ma też właściwości antyoksydacyjne, hypolipidemiczne, a pokrewny gatunek auricularia politrychia również przeciwrakowe i obniżające cholesterol [10].
Inne gatunki o właściwościach prozdrowotnych [na podstawie pracy przeglądowej: 10]:
Prozdrowotne związki zawierają niektóre gąsówki, trzęsaki, czyrenie, smardze, purchawki. Borowik szlachetny Boletus edulis: oprócz tego, że zawiera witaminy grupy B, C, fosfor, magnez, żelazo, ma też właściwości antyneoplastyczne i antyoksydacyjne. Lejkowiec dęty Cratarellus cornucopioides ma właściwości przeciwzapalne, hopoglikemiczne, antymikrobowe, immunomodulujące. Zimówka aksamitnotrzonowa Flammulina velutipes przeciwrakowe, immunomodulujące, ochronne na wątrobę. Mleczaj rydz Lactarius deliciosus zawiera seskwiterpeny, np. laktariowiolinę o działaniu antybiotycznym, działa też przeciwzapalnie, immunomodulująco, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, przeciwpasożytniczo (na owady i nicienie), przeciwrakowe. Pleurotus ostreatus, Pleurotus eryngii i inne boczniaki działają przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczno, przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, immunomodulująco, przeciwrakowo, obniżają ciśnienie i poziom glukozy we krwi.
Mieszanki grzybów używa się w suplementach dla koni np stosowanych przy chorobach zębów (próchnica, zapalenie dziąseł). Preparat Equident Matrix zawiera biomasę grzybni i owocniki Cordyceps militaris, Reishi (Ganoderma lucidum), jamkówki (Antrodia camphorata), boczniaka mikołajkowego (Pleurotus eryngii). Z kolei Farrier matrix na poprawę zdrowia kopyt zawiera wszystkie powyższe plus Shiitake (Lentinula edodes) i Maitake (Grifola frondosa).
Wyżej wspomniany suplement na zęby jest m.in stosowany w jednej z klinik dla koni, w opinii lekarza weterynarii jest skuteczny przy EORTH [4]. Preparaty grzybowe neutralizują roślinne lektyny powodujące choroby autoimmunologiczne (np reumatyzm i zapalenie jelit), a EOTRH może być chorobą autoimmunologiczną związaną z nietolerancją ziarna zbóż. Podawanie koniom z zapaleniem dziąseł rozdrobnionych grzybów w postaci produktu Equident sprawdziło się w klinice, redukuje on zapalenie i choć nie odwraca choroby, to wraz z dietą zatrzymuje jej progres.
Tekst i zdjęcia: Joanna Smulska
[1] Carbohydrate Polymers, Vol 98, Issue 1, 15 October 2013, Pages 761-769 Fucomannogalactan and glucan from mushroom Amanita muscaria: Structure and inflammatory pain inhibition, A C Ruthes, E R. Carbonero et al
[2] Sci Rep . 2018 Sep 5;8(1):13260. Gel with silver and ultrasmall iron oxide nanoparticles produced with Amanita muscaria extract: physicochemical characterization, microstructure analysis and anticancer properties, O Ivaschenko, Ł Przysiecka, B. Peplińska, M. Jarek, E. Coy, S. Jurga.
[3] "Fleshy Fungi commonly eaten by outhern Wildlife', H. A. Miller, L. K. HallsSouthern Forest Experiment Station Forest Service U. S. Depafiment of Agriculture 1969
[4] Theequinepractice.com, "Speechless In A Case Of EOTRH In A Horse"
[5] "Wybrane grzyby lecznicze lasów krośnieńskich " dr H. Różański
[6] Nutr Res Pract. 2010 Jun;4(3):177-82. Anticancer activity of subfractions containing pure compounds of Chaga mushroom (Inonotus obliquus) extract in human cancer cells and in Balbc/c mice bearing Sarcoma-180 cells, M. J. Hung, C-K Chung, Y. Jeong, S-S Ham
[7] K. Sułkowska-Ziaja, P. Motyl, B. Muszyńska, A. Firlej, Piptoporus betulinus (Bull.) P. Karst. – bogate źródło związków aktywnych biologicznie , Post Fitoter 2015; (16)2: 89-95
[8] Vet Hum Toxicol. 2000 Jun;42(3):166-7. Mushroom toxicity in a horse with meningioangiomatosis, K Frazier, A Liggett, M Hines, E Styer
[9] Holistichorse.com. Herb Blurb: Mushrooms. Supportive supplements for horse and human, A. Baldwin
[10] Bioingineered, 2021; 12(2): 11239–11268. A review of the therapeutic and biological effects of edible and wild mushrooms, G Anusiya, U Gowthama Prabu, N V Yamini, N Sivarajasekar, K Rambabu, G Bharath, F Banat
