CZAPRAKI FILCOWE. FILC DLA KONI

Filc to wyrób włókienniczy nietkany, otrzymywany przez spilśnienie włókien lub gotowych tkanin. Powstaje nie z przędzy lub nici, lecz przez chemiczne, mechaniczne lub termiczne przetwarzanie włókien w materiał. Surowcem jest wełna, sierść (zwykle owcy, lamy, kozy, królika, ale nadaje się wiele innych) i włókna sztuczne. Z filcu powstają dywany, koce, ubrania, kapelusze, czapraki, derki, pantofle, podkładki, wykładziny i jurty. Rosyjskie walonki, znane od XVIII w ciepłe, nieprzepuszczające wody, podbite gumą buty, to popularny wyrób filcowy. Produkuje się filc różnej grubości; ten do czapraków ma 8 - 10 mm.

Historia filcu: należy on do najstarszych wyrobów włókienniczych, prawdopodobnie jest starszy od tkactwa. Około 6500 lat p.n.e. był już znany w dzisiejszej Turcji; malowidła z neolitu ukazują dwukolorowe filcowe dywany. W kurhanach w Pazyryku, w Ałtaju odnaleziono wspaniałe wyroby z filcu z 7-2 w. p.n.e: kolorowe dywany, czapraki i siodło (na zdjęciu), czapkę i fantazyjne ozdoby głów koni. W Polsce filc produkuje się od XI wieku. Tradycyjnymi metodami jest wciąż wytwarzany w Azji.

Tak stary produkt jest oczywiście owiany legendami. Według jednej, owce na Arce Noego chudły i ich wełna opadła na ziemię. Deptały po niej codziennie, a gdy opuściły Arkę, zostawiły filcowy dywan. Według Mongołów, filc powstał z owczego futra kładzionego pod siodłem: runo pocierane o spoconą skórę konia stworzyło filc. Z kolei patron filcarzy, św. Klemens, podobno umieścił w sandale kawałek wełny, żeby nie uwierał go w piętę; w czasie pielgrzymki z wełny powstał filc.

Otrzymywanie filcu: filce bite (prasowane) powstają ze spilśnienia warstwy włókien wełnianych (runa). Pod wpływem ciepła, zwilżenia, tarcia i ciśnienia, łuski i włókna zahaczają się i spilśniają. Końcowy materiał ma połowę początkowej objętości. Można wzmocnić filc przez igłowanie, czyli przebijanie naciętymi (z haczykami) igłami, które przeciągają włókna i wzmacniają wyrób (filce igłowane). Filc tkany powstaje przez spilśnianie zewnętrznych warstw tkaniny wełnianej; struktura gęstsza, bardziej wytrzymała, elastyczna, miękka o doskonałych właściwościach termicznych.

Filcowanie w Mongolii: nadal bywa prowadzone metodą, znaną od starożytności. Wełna jest zbijania drewnianymi kijami co usuwa brud spomiędzy włókien. Na polu rozkładana jest "matka" filcowa czyli stary filc, baza. Na niej kładzie się zbitą wełnę tak, że włókna są równoległe. Najlepsza wełna jest kładziona najpierw i będzie prawą stroną nowego filcu. Warstwy skrapia się wodą. Wzdłuż materiału kładziony jest kij i wełna jest wkoło niego owijana, okryta mokrymi skórami i związana linami. Do kija zaprzęga się konie i ciągną rolkę po stepie (w niedoborze koni czasem robią to ludzie). Po paru godzinach rolkę się otwiera i słabe miejsca uzupełnia wełną.

Czaprak filcowy

Właściwości filcu powodują, że jest świetnym materiałem na czaprak: ma dużą wytrzymałość i gęstość, jest elastyczny przy nacisku, wyrównuje temperaturę. Filc używa się w elementach uprzęży, jako wyściółkę pasów do hipoterapii, czasem szyje się z niego ochraniacze transportowe (dobrze przylegają) i kaloszki (z wierzchu mogą być pokryte np skórą; trwałe i nie obcierające). Jednak najczęstszym filcowym produktem dla koni są czapraki.

Filc w siodłach, czaprakach, uprzężach i innym sprzęcie końskim stosowano od dawna. Na czapraki i ławki siodła kawaleryjskiego (wz 27. i 36.), używano filc żółty w odcieniu zieleni. Powojenne czapraki, także sportowe jeszcze w latach 70 XX w. często były właśnie z żółtego, albo szarego, filcu. Czapraki filcowe długo stanowiły standard. Dziś używane są w rekonstrukcjach i jeździe westernowej i znów wracają do szkółek jeździeckich. Na Zachodzie spotyka się filcowe czapraki w serkach wzorów i wielu kolorach, klasyczne i westernowe. Połączenie bawełna + filc wykorzystuje się w nowoczesnych sportowych czaprakach. Jedna z firm oferuje np czaprak z bawełny z wypełnieniem z naturalnego filcu: cechują go bardzo dobre właściwości termoregulacyjne, materiał wierzchni oddycha a filc stanowi znakomitą izolacje między koniem a siodłem, bardzo dobrze pochłania pot, zapewnia idealne odprowadzenie wilgoci.

Filcowe czapraki mają liczne zalety. Czaprak filcowy doskonale izoluje grzbiet od siodła. Zapobiega obtarciom w wielogodzinnym użytkowaniu - długich terenach i rajdach. Filc ma funkcję amortyzującą - równomierne rozkłada ciężar. Dobrej jakości filc bardzo dobrze wchłania pot i nie odparza, polecany koniom skłonnym do obtarć. Izoluje też od sprzączek popręgu. Nie przesuwa się przy zakładaniu siodła. Ograniczają ryzyko obtarć i odparzania skóry. Czaprak filcowy jest bardzo praktyczny, świetny do treningów, także dużo trwalszy niż zwykłe potniki.

Ma dobre właściwości termoregulacyjne. Wchłania powoli i stopniowo odprowadza wodę. Zwykły bawełniany czaprak szybko przemaka (a parę godzin w mokrym czapraku grzbietowi nie służy), w filcowym pot dalej ma gdzie się wchłaniać. Oczywiście po jeździe należy go wysuszyć. To odprowadzanie potu powoduje, że sprawdza się np do produkcji wkładek do butów. Czaprak filcowy można kłaść na grzbiet bez podkładek. Czasem używa się cienki potnik bez wypełnienia (dawniej używano...pieluchy) co zwiększa higienę. 

Pielęgnacja: Jak dbać o filc ? Filc jest odporny na zabrudzenia ale i jego trzeba pielęgnować. Czaprak filcowy najlepiej prać pod delikatnym strumieniem letniej wody bez detergentów i suszyć na wolnym powietrzu. Co jakiś czas porządnie namoczyć i wyszorować gąbką lub miękką szczotką na mokro, np w wannie. Używamy wody o temperaturze do 30 stopni. Przy dużych zabrudzeniach można użyć miejscowo środek piorący dla wełny. Pranie w pralce jest niezalecane, filc może się mocno skurczyć.

Tekst: Joanna Smulska