CURLY, BASZKIR I LOKOWANE KUCE

Baszkir. Loki. Curly horses. Rosyjscy osadnicy, indiańskie mustangi, perszerony i azjatyckie kuce. Po nitce do kłębka końskiej sierści, podobno hypoalergicznej – tak mniej więcej wygląda poszukiwanie wyjaśnienia w temacie koni baszkirskich i bashkir curly horses :)

Z pozoru rasy te wydają się spokrewnione. Spekulowano, że mustangi z kręconą sierścią pochodzą od koni rosyjskich osadników z Alaski, a te od konia baszkirskiego z Baszkirii. Ale dokumentacja statków, ilość koni u osadników na Alasce (w 1817 Rosjanie mieli ich 16) i odległość z Alaski do Newady, skąd wywodzi się amerykański szczep curly, nie wpierały tej teorii. Inni twierdzili, że curly zamieszkują Amerykę od czasów prakoni (szczątki kostne tego nie potwierdzają). Konie z kręconą sierścią pojawiają się natomiast w XVIII i XIX w na zdjęciach i w relacjach z obu Ameryk. W kalendarzach z lat 1801-02 widnieją szkice Indian Crow i Sioux na koniach curly. Widywano je w dzikich stadach Nevady około 1800 i w XIX amerykańskich wędrownych cyrkach.

Wątpliwości rozwiały badania genetyczne: nie potwierdziły pokrewieństwa lokowanych mustangów z prawdziwymi, rosyjskimi baszkirami. Konie z kręcona sierścią nie tworzą w sensie genetycznym odrębnej rasy; nie ma wspólnego markera dla wszystkich koni curly. Te z USA dzielą genetyczne dziedzictwo z innymi rasami amerykańskimi o mieszanym pochodzeniu (quarter, morgan etc).

Skąd nieporozumienie? Okazuje się, że konie z kręconą sierścią są często spotkane wśród ras azjatyckich, w tym owszem zdarza się to u rasowych baszkirów, ale dużo częściej u konia lokajskiego (rasa Lokai) z Tadżykistanu. Po wojnie publikowano prace na ten temat – badano występowanie kręconej sierści u koni lokajskich w 1941 roku (Shchekin, Kalaev); odnotowano, że z kojarzenia dwu koni z kręcona sierścią urodziło się 46 curly i 13 normalnych. Być może źródłem legendy jest niedokładne tłumaczenie tych doniesień. Inny trop podają pierwsi amerykańscy hodowcy tej rasy, rodzina Damele; wspominają, że zobaczyli... kreskówkę w gazecie, gdzie lokowany konik był podpisany 'rosyjski baszkir', co też mogło przyczynić się do pomyłki.

W 1971 powstał The American Bashkir Curly Horse Registry. Później próbowano zmienić nazwę ale termin "American Bashkir Curly" się przyjął więc zachowano go dla porządku mimo, że już wiadomo – te konie z autentycznym baszkirem nie mają nic wspólnego. W 1990 ta księga została zamknięta dla krzyżowania, ale powstała ICHO (International Curly Horse Organization) dla chcących prowadzić dalsze krzyżówki, i ta organizacja już termin 'bashkir' opuściła. Ten sam koń może być w efekcie nazwany American Bashkir Curly, American Curly, North American Curly i Curly Horse. W amerykańskim rejestrze jest ich około 4000; są też w dzikich stadach mustangów. W Polsce na ile udało nam się to ustalić, przebywa prawdopodobnie tylko jedna klacz zapisana w amerykańskim rejestrze, widoczna na zdjęciu, 3 letnia Dry Creek Twinkle, własności ośrodka Wasiewicz Western Horses:

Prawdziwa historia - Amerykański "Bashkir" Curly pochodzi od mustangów z gór Newady. Do pierwszych hodowców rasy należy rodzina Damele; dzisiejsza amerykańska rasa pochodzi głównie od ich stada. Skąd się z kolei wzięły dzikie konie w Newadzie – pochodzą od koni konkwistadorów, ranczerów, kawalerii, poszukiwaczy złota i Indian. Rodzina Damele widywała mustangi curly już pod koniec XIX wieku ale dopiero w 1931 złapali pierwszego z nich. W 1932 była bardzo ostra, długa zima z głębokim śniegiem, którą z zimujących dziko koni, przeżyły tylko te z kręcona sierścią! W 1951 sytuacja sie powtórzyła i znów przeżyły do wiosny tylko curly. Wtedy rodzina Damele zaczęła ich hodowlę. Złapali z dzikiego stada pierwszego ogiera curly, Coppera D. Konie hodowano półdziko, setki klaczy w tabunach z ogierami; jeden ogier przypadał na około 30 klaczy. Pierwsze 'curly' z dzikich stad były duże, toporne, nieszlachetne. Używano do półdzikich klaczy różnych ogierów, np morgana Ruby Red King. W 1961 Damelowie dostali araba Nevada Red, którego hodowczyni narzekała, że rodzą się jej ogierki i kolejnego wsadzi do zamrażarki – pani Damele zaoferowała, że za ogierka da zamrażarkę wołowiny. I tak się stało, a Nevada Red przysłużył się rasie. Konie hodowli Damele niosą najpewniej gen dominujący curly; wiele dzisiejszych Curly Horses na świecie pochodzi z linii ogiera Copper D. Rodzina Damele dalej je hoduje.W 1971 stada mustangów w Newadzie przeszły pod zarząd państwa, co oznaczało koniec swobodnej wymiany krwi między 'domowymi' i dzikimi końmi. W stadach mustangów tego regionu curly są do dziś, także ciągle istnieją nadal poza oficjalnym rejestrem również. Na zdjęciu poniżej - curly mustang Goliath i jego klacz.

Cechy rasy Amerykański Koń Curly: budowa rozmaita, ale zwykle dość prymitywna; najczęściej szeroko osadzone oczy, dobre kopyta, mocne kości nadpęcia, wzrost 140 -160 (ale są też i miniaturowe i ciężkie konie). Długi wykrok, wytrzymałość. Część koni ma chody specjalne, zbliżone np do foxtrotu. Zwykle kasztany, lub gniade, kare, siwe, bułane, deresze, myszate; czasem cremello, srokate i tarantowate. Użytkowane do jazdy western, skoków, ujeżdżenia, powożenia, rajdów, turystyki, terapii dla dzieci. Koń twardy, inteligentny, łagodny i bardzo odporny na zimno.

Czy baszkiry to "konie dla alergików"? Koń baszkirski i Curly Horse są reklamowane jako jedyna hipoalergiczna rasa koni, idealna dla alergików, szczególnie słabo alergenna. Badania wykazały, że nie są całkowicie wolne od alergenów (zawierają podobne alergeny, jak inne konie, i porównywalne ich ilości w naskórku i sierści - Felix 1996). Natomiast wydzielają ich mniej do otoczenia, za co odpowiada kilka mechanizmów: mniej zrzucają sierści (poza linieniem po zimie), słabiej złuszcza się ich naskórek a odmienna struktura sierści (włos okrągły, trochę cieńszy i mocniej natłuszczony) uwalnia mniejszą ilość alergenów. Większość osób uczulonych na konie nie jest alergiczna na sierść koni Curly lub wykazuje mniejsze objawy przy tej rasie. Zbadano np 23 alergicznych jeźdźców z astmą, przy czyszczeniu i jeździe: okazało się, że zwykle curly wywołują słabszą reakcję niż standardowe konie, ale u 1-2 na 20 osób reakcja była mocna i wymagająca leków.

Samo włosie Curly jest specyficzne: delikatne, miękkie i jedwabiste; grzywa obustronna i kręcona. Budową przypomina moher. Sierść zimowa jest gęsto kręcona/lokowana lub falowana (marmurowe fale), letnia - lekko falowana lub czasem prosta. Niektóre Curly podczas wiosennego linienia, razem z zimową sierścią, całkowicie zrzucają grzywę a czasem też włosie ogona (tzw. "extreme" Curlies). Inne tracą tylko część grzywy i ogona. Wiele linieje jak normalne konie i grzywa i ogon zostaje. Zimowa sierść jest zrzucana co roku i jest jej tyle, że jest używana na posłania lub przędzę, z której można dalej tworzyć 'wełniane' wyroby.

Genetyka curly: Istnieje dominujący i recesywny gen odpowiedzialny za kręcona sierść koni, czyli identyczny efekt fenotypowy mogą wywołać dwa różne mechanizmy. Istnieje hipoteza, że coroczne zrzucanie grzywy i ogona jest cechą różnicująca, ma ją wywoływać tylko dominujący gen. Dominujący gen jest najczęstszy u koni zarejestrowanych w amerykańskim rejestrze Curly. Jeśli koń ma dwie wersje dominującego genu (Crd) to zawsze da potomstwo curly. W American Bashkir Curly Horse Registry, większość koni ma jednego rodzica curly, część oboje, ale niektóre mają obu normalnych. Wiekszość pochodzi z dzikich stad mustangów lub z krzyżowania dzikich koni z końmi różnych ras o normalnej sierści. Konie curly łącza też inne cechy: wypukłe czoło, małe nozdrza, śpiące oczy, charakterystyczny zapach! ('bardziej słodki' niż słony zapach zwykłych koni).

Osobny, recesywny gen warunkującego tą samą cechę powoduje, że lokowane konie mogą się rodzić po rodzicach ze zwykłą sierścią. Taka sytuacja jest udokumentowana w rasie perszeron, badano to po II WŚ. (Blakeslee et al, 1943), a zdarza się też w innych rasach: quarter, morgan, paso fino, Appaloosa, Missouri Fox Trotter, Tennessee Walking. Stowarzyszenie ICHO rejestruje takie konie, dowolnych ras, w dziale "recessive curly".

A co z prawdziwymi stepowymi końmi "curly" ? Oto rasa lokajska i baszkirska:

Lokai to górski koń z Tadżykistanu. Niekóre konie lokajskie maja kręconą sierść, zwłaszcza te z linii ogiera Farfor. Koń ten między 1955 a 1970 dawał do 18 źrebiąt rocznie, z sierścią w pełni kręconą od głowy do kopyta; dziedziczyły dominujący gen kręconej sierści, są wytrzymałe i odporne. Był heterozygota, więc do poprawy dziedziczenia kręconej sierści używano tez inbredu. Istnieje teraz grupa lokajskich koni curly z tej linii, są kręcone od uszu do nóg, także latem. Po lewej - siwy koń lokajski.

Prawdziwy koń baszkirski to prymitywna rasa wywodząca się od dawnych leśnych koni północnej Baszkirii (Republika Baszkortostanu w Rosji) i stepowych ras zachodniej Azji, z późniejszym dolewem krwi ras mongolskich. Specyficzny klimat spowodował cięższą budowę niż innych ras stepowych. W XIX w. krzyżowane z ciężkim koniem rosyjskim, jakutem, końmi kazachskimi. W 2003 było ich prawie 100 000 koni w regionie. Na zdjęciu poniżej - grupa koni baszkirskich w dystrykcie Abzelilowskim, którego godłem jest...biały koń ze złotą grzywą, na zielonym tle!

Rasa znana z wszechstronności: wierzchowa, robocza, mleczna, mięsna i dająca 'wełnę'! Klacze są użytkowane mlecznie, a mleko przerabiane m.in. na kumys. Od kwietnia do sierpnia w ciągu dnia źrebaki są trzymane osobno od matek, a zostawiane przy nich na noc. Ma to niestety zły wpływ na rozwój źrebiąt a przez to na jakość rasy. Klacze dają 1500 - 2000 kg mleka na rok, aż do 2700 kg.

Istnieją dwa typy rasy. Górski, mniejszy i cięższy, głównie używany do jazdy, i stepowy, wyższy ale lżejszy, w typie wierzchowo - zaprzęgowym. Są twarde, silne, bardzo wytrzymałe w pracy. Popularne do jazdy i jako pociągowe. Podobno wstrzymują temperaturę do -40 i wykopują jedzenie spod metrowego śniegu, a trojka zaprzęgnięta w rącze baszkiry może pokonać 120 -150 km dziennie (są to wszakże, informacje rosyjskie i mogą zwierać w sobie pewną rosyjską przesadę ;) )

Wysokość tych koników to 133 – 143 cm. Głowa jest masywna, szyja krótka, umięśniona. Szeroki grzbiet, szeroka i głęboka klatka piersiowa. Szerokie, kościste nogi. Sierść długa i bywa kręcona. Gęsta długa grzywa i ogon. Maść - zwykle kasztan lub gniady, też siwy, bułany, dereszowaty.

Ciekawostka: konia rasy baszkirskiej otrzymał w prezencie prezydent Rosji Władimir Putin podczas wizyty w Baszkirii. Poza koniem prezydent Baszkirii, Murtaza Rachimow, podarował Putinowi ludowy strój baszkirski i rząd koński, z życzeniami, aby "mocno trzymał się w siodle i tak samo rządził krajem". Koń zamieszkał prawdopodobnie w podmoskiewskiej stajni - razem z końmi, które dostał w prezencie prezydent Borys Jelcyn.

Przegląd sztuki, historii i literatury wskazuje, że 'lokowane' konie występowały w różnych miejscach globu. Np w grobowcu cesarza chińskiego Tang Taizonga (VII w ne) znaleziono podobiznę kasztana o kędzierzawej sierści. Richard Berenger w “The History and Art of Horsemanship” (1771) opisuje rosyjskie stepowe konie o kędzierzawej sierści przypominającej wełnę jagniąt. O kędzierzawych koniach w Paragwaju pisał z kolei Karol Darwin. W Polsce obecnie przebywają prawdopodobnie tylko dwie klacze curly. Czy pozostaną ciekawostką, czy staną się szansą dla alergicznych jeźdźców i oryginalnym kierunkiem hodowli – czas pokaże.

 Literatura

1. "Alergeny konia", allum.pl

2. "Skin of the neck, mane and tail of the curly horse" D. W. Scott, 2010

3. "Great Basin Curly Horses", Western Horseman April 2004, Mike Laughlin

4. "Baszkirski koń Putina" 2001, źródło: AFP

5. Wolfgang Mithlener Allergy against horses: Are curly horses an alternative for horse allergic-riders?, 2015 Conference: ERS, At Munich, Volume: ERJ September 1, 2014 vol. 44 no. Suppl 58 P4032

6. "Curly coat of horses" L. H. Blackeslee, R. S. Hudson, H. R. Hunt, 1943 Journal of Heredity, Volume 34, Issue 4, 1 April 1943, Pages 115–118

7. Dp Sponenberg. Dominant curly coat in horses. Genetics Selection Evolution, BioMed Central, 1990, 22 (2), pp.257-260.

8. Shan Thomas Myth and Mystery: The Curly Horse in America