BIAŁKO W DIECIE KONI

BIAŁKO W DIECIE KONI

Białko jest budulcem tkanek (mięśni, skóry, ścięgien, naczyń krwionośnych, rogu kopyt), enzymów i hormonów; specyficzne białka występują we krwi, osoczu, mleku. Odpowiednie białka służą do naprawy tkanek, transportu tlenu i składników odżywczych, obrony immunologicznej organizmu.

Pod względem chemicznym białka są polimerami aminokwasów. Białko w paszy ma dostarczyć aminokwasów do budowy własnego. Aminokwasy dzielimy na endogenne (organizm sam je wytwarza) i egzogenne (muszą być dostarczone z paszą). Aminokwasy egzogenne dla koni to: leucyna, lizyna, arginina, walina, treonina, fenyloalanina, histydyna, izoleucyna, metionina i tryptofan. Wszystkie aminokowasy niezbędne do budowy danego białka muszą być dostępne jednocześnie; ten, którego jest najmniej, jest limitującym. Np przy niedoborze lizyny młode konie rozwijają się wolniej, nawet jeśli zawartość procentowa białka w paszy jest dobra.

Szczególnie ważna dla koni jest metionina (zawiera siarkę, niezbędną dla prawidłowej struktury kolagenu tkanki łącznej i keratyny kopyt a także do pełnienia przez wątrobę funkcji odtruwania organizmu) i lizyna. Lizyna jest istotna dla budowy kolagenu, odnowy tkanek, wzrostu i rozwoju koni (budowa mięśni i kości), absorpcji wapnia, produkcji przeciwciał, enzymów, hormonów, karnityny. Szczególnie młode konie potrzebują odpowiedniej ilości lizyny dla wzrostu i rozwoju. Bez odpowiedniej ilości lizyny wzrost jest znacznie wolniejszy. Bogate w lizynę jest mleko klaczy oraz strączkowe (soja, lucerna). Trawy i zboża są ubogie w lizynę, dlatego dobrze uzupełniają się z motylkowymi, jeśli chodzi o profil aminokwasów białkowych.

Podział pasz ze względu na zawartość białka:

Niskobiałkowe: zawierają poniżej 10 % białka (poniżej 100 g białka w kilogramie paszy). Np kukurydza ma 8% białka (ma ono mało lizyny i tryptofanu), marchew i buraki 8-9%, słoma pszenna i jęczmienna 9 %; siano też może być niskobiałkowe o czym niżej.

Średniobiałkowe: mają 10 – 20% białka. Należą tu ziarna zbóż: owies (9-14%; od innych zbóż ma nieco więcej lizyny i argininy), jęczmień, pszenica (9-12%), i większość pasz objętościowych. Siano łąkowe zawiera zwykle 5 do 12% białka (50-120 g/kg suchej masy) ale już z samej tymotki 16-18% a motylkowe 18- 22 % białka. Pastwiska i łąki zawierają 10 do 30 % białka: zależy to gatunku dominujących traw (dzikie mają zwykle mniej białka więcej włókna; uprawne więcej białka np życica trwała 23 %), udziału motylkowych i ziół (mają zwykle więcej białka niż trawy, np biała koniczyna ma 27 % białka, mniszek 29, cykoria 31), stadium rozwoju (młoda trawa ma więcej białka, stara więcej włókna). Pastwisko wiosną może mieć około 30% białka (300 g/kg suchej masy; w naturze wtedy dzikie konie mają też największe zapotrzebowanie na białko), latem jego zawartość spada do 10-14% i nieco rośnie jesienią do 14-20%. Sianokiszonka ma 9-15% białka, czyli nieco więcej niż "zwykłe siano". Otręby ryżowe zawierają go 13-14, otręby pszenne 13- 16 %, uważana za "bardzo białkową" lucerna – 15-23 %, ziarno słonecznika 21 %; produkty te zwykle używa się w małych ilościach jako dodatki – po garści czy dwóch do meszu albo porcji paszy treściwej – tak dawkowane nie podnoszą istotnie ilości białka w diecie konia.

Pasze wysokobiałkowe: należą do nich nasiona strączkowych (groch 17-23%, bobik 25-30%, soja 30 -45%), śruty poekstrakcyjne (np sojowa 40%) i makuchy, siemię lniane – 42% (białko nasion lnu ma mało lizyny), drożdże paszowe (50-65%), mleko. Również są zwykle stosowane w małych ilościach ale z uwagi na koncentrację białka już taka mała ilość ma znaczenie. Na dietę trzeba zawsze patrzeć jako całość. Pół kilograma drożdży paszowych dostarczy tyle białka, co 2,5 kg siana o zawartości 10% białka lub 5 kg siana o zawartości 5% białka. 100 g białka może dać koniowi: 1 kilogram owsa, 1 kilogram sianokiszonki, pół kilograma lucerny lub słonecznika, pół do jednego kilograma siana. Dopiero podliczając zawartość białka w faktycznej ilości różnych rodzajów pasza dawanych koniowi i sumując ją, będziemy znać zawartość w dziennej dawce. W praktyce jest to trudne z powodu zmiennej zawartości już w samym sianie i trawie, będących podstawą diety.

Zapotrzebowanie konia na białko

Zapotrzebowanie na białko zależy od etapu rozwoju i pracy. Zwykle zaspokaja je podstawowa pasza. Rośnie przy intensywnym treningu (przyrost mięśni, utrata azotu z potem), ciąży (rozwój płodu i łożyska), laktacji, u rosnących źrebiąt. Jednak w treningu bardziej rośnie zapotrzebowanie na energię, niż na białko: w tym samym czasie gdy zapotrzebowanie na energię wzrośnie o połowę, to na białko o 30% i dodatkowe pasze energetyczne zwykle to zapotrzebowanie pokrywają.

Bytowe zapotrzebowanie na białko konia o masie 500 kg wynosi od 300 do 500 – 600 g (0,5 do 1 g na kilogram masy ciała). Dorosłe konie potrzebują białka do naprawy i konserwacji tkanek oraz nieco więcej przy kontuzjach i infekcjach. Na białko w diecie patrzymy całościowo, przykładowo koń dostaje 10 kg siana o zawartości 6% białka – to mamy 600 g jeśli dodamy wysokobiałkowy dodatek z zawartością 35% białka to daje 950 g dziennie. Nawet, jeśli nie całe zostanie wykorzystane, to nie ma niedoboru. Wiele dorosłych koni pobiera odpowiednią ilość białka z samego siana i trawy, ewentualnie z dodatkiem zboża lub nieco lucerny. Zapotrzebowanie na białko w treningu, u źrebiąt i roczniaków rośnie do około 700 - 800 g dziennie, przy ciężkiej pracy do 1000 g, w 3 pierwszych miesiącach laktacji do 1300 g; może być wtedy wskazany dodatek składników wysokobiałkowych.

Najczęściej jednak, dawka złożona z ziarna zbóż i dobrego siana zaspokaja potrzeby białkowe z nawiązką. Zapotrzebowanie na białko jest często przekraczane, nawet o 100%. Białka są trawione w jelicie cienkim do aminokwasów. Nadmiar jest rozkładany w wątrobie do amoniaku (przekształcany do mocznika i wydalany) i ketokwasów (dają one energię, ale jest to trudna i nieekonomiczna przemiana). Konie tolerują 2 do nawet 3 g białka na kilogram masy ciała (mimo, że jak wyżej wspomnieliśmy, zapotrzebowanie bytowe to 0,5-1 g/kg), ale nadmiar szkodzi i ponad dwukrotne przekroczenie faktycznego zapotrzebowania powoduje:

1. zwiększenie poziomu mocznika we krwi – obciążenie wątroby i nerek

2. zaburzenie termoregulacji, zwiększona produkcja ciepła – niebezpieczne przy długim wysiłku, zmniejszenie wydajności konia w pracy

3. zaburzenia równowagi kwasowo zasadowej (zakwaszenie)

4. wzrost zapotrzebowania na wodę

5. wzrost ilości produktów rozkładu białka w jelicie grubym (amoniak, siarkowodór, merkaptany, tioalkohole, aminy biogenne), co jest niezdrowe i sprzyja np ochwatowi

Natomiast niedobór białka zdarza się rzadko. Objawy to zmniejszenie apetytu, chudnięcie, słabszy wzrost kopyt i włosia, zahamowanie wzrostu źrebiąt, obniżenie płodności i mleczności klaczy.

Podsumowując, należy dokładnie przeanalizować dietę konia pod kątem zawartości białka oraz ustalić jego faktyczne zapotrzebowanie, zanim wprowadzimy wysokobiałkowe dodatki. Podstawowe składniki diety: siano, trawa i zboża, zawierają wystarczającą ilość białka do zaspokojenia potrzeb większości koni. Podstawowym dodatkiem białkowym, dobrze bilansującym aminokwasy traw i zbóż, są rośliny motylkowe. Ich ilość na pastwisku i w sianie powinniśmy tak dobrać, by odpowiadała potrzebom koni, a więc inna będzie dla klaczy hodowlanych i źrebiąt, a inna dla koni rekreacyjnych czy niepracujących.

Tekst i zdjęcia: Joanna Smulska