BABKA LANCETOWATA KOŃSKI SUPERFOOD

BABKA LANCETOWATA

To zioło o cennych liściach, korzeniach i nasionach, chętnie jedzone przez konie na pastwisku. Jest bezpiecznym i wartościowym składnikiem diety oraz ziołem leczniczym.

Co w niej siedzi - składniki czynne babki lancetowatej:

- Irydoidy, glikozydy irydoidowe: aukubina, katalpol, asperulozyd, globularyna. Mają właściwości antybiotyczne, przeciwbakteryjne, antywirusowe, przeciwzapalne, rozkurczowe, ochronne na wątrobę, stymulujące usuwanie kwasu moczowego.

- Glikozydy fenetylowe = fenyloetanoidowe (fenyloetanoidy): akteozyd (werbaskozyd) i plantamajozyd. Pochodne alkoholu fenyloetylowego. Mają działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.

- Śluzy: stanowią 6,5% liści. Mają działanie immunostymulujące, powlekające, osłaniające, ochronne i zmiękczające. Zwiększają fagocytozę granulocytów i produkcję interferonu [5]. Uwodnione tworzą żel, który reguluje przepływ treści przez przewód pokarmowy. Śluz babki stosowano w preparatach na biegunki u cieląt [11].

- Garbniki: działają ściągająco, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie i przeciwkrwotocznie.

- Sole mineralne (12 %, w tym 48 % to tlenek potasu a także związki krzemu, żelaza, cynku).

- Flawonoidy liści: apigenina, luteolina, skutelareina, baikaleina. Działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, antyhistaminowe, antynowotworowe np wobec czerniaka [5]. 

- Fitosterole: w całym zielu. Stigmasterol i β-sitosterol działają przeciwzapalnie, sitosterole też przeciwgorączkowo i hamują rozrost raka okrężnicy, żołądka, piersi, płuc [5].

- Olejek eteryczny liści babki [3] zawiera 4-13 % monoterpenów (linalol) i apokarotenoidy  (1.5-2.3 %) o intensywnym zapachu. Podawane są też [1] kariofileny i limonen.

- Alkohol cukrowy sorbitol w ilości 2%; kumuluje się podczas suszy lub zasolenia. Sorbitol ma 60–70% słodkości sacharozy i zwiększa smakowitość babki [11].

DZIAŁANIE BABKI LANCETOWATEJ NA KONIE:

- przeciwbakteryjne (w tym na paciorkowce)

- przeciwwirusowe: utrudnia szerzenie infekcji wirusowych. Bajkaleina jest inhibitorem odwrotnej transkryptazy, dzięki której wirusy wnikają do komórki.

- gojące, „złotymi nićmi zszywa rany”; dzięki zawartości krzemu wzmacnia tkankę łączną, w tym płuc

- przeciwzapalne: zawiera inhibitory 5-lipooksygenazy, hamuje wysięk zapalny i objawy alergii [4]. Zmniejsza obrzęk zapalny i ekspresję cyklooksygenazy COX)-2 [6].

- antyoksydacyjne: akteozyd babki działa antyoksydacyjnie dzięki czemu pomaga przy zapaleniu jelit IBD [8]

- rozszerza oskrzela więc korzystna przy ich zapaleniu i astmie

- wykrztuśne: upłynnia wydzielinę i ułatwia jej usunięcie.

- ma działanie ochronne na płuca. W badaniu na astmatycznych szczurach [7] podawanie babki większej (P major) (100 mg/kg b.w.) zmniejszało zmiany wywołane astmą, jak pogrubienie nabłonka pęcherzyków, krwawienia, nagromadzenie śluzu.

- ochronne na wątrobę, w tym po zatruciach (np muchomorem sromotnikowym). Tak działa aukubina, akteozyd i katalpol, stąd jest to roślina odtruwająca

- immunostymulujące. Podnosi odporność na infekcje np płuc, zwiększa produkcję interferonu i fagocytozę granulocytów

- powlekająco: śluzy powlekają śluzówkę dróg oddechowych, łagodzą podrażnienia i kaszel, osłaniają przewód pokarmowy, łagodzą zapalenia i objawy wrzodów.

- zmniejsza przekrwienie błon śluzowych i przepuszczalność włosowatych naczyń krwionośnych. Zwiększają krzepliwość krwi = wpływ przeciwkrwotoczny

- rozkurczowo. Luteolina, werbaskozyd i plantamajozyd działaja rozkurczowo na tchawicę i jelito [5]. Akteozyd działa też antyhistaminowo na jelito.

- Katalpol działa moczopędnie [5].  

- W warunkach laboratoryjnych babka wykazuje słabe właściwości przeciwrobacze; ale próby polowe nie wykazują redukcji zarobaczenia przez nią [11].  

- Aukubina ma właściwości antystresowe [5].

ZASTOSOWANIE BABKI LANCETOWATEJ U KONI I INNYCH ZWIERZĄT

Wewnętrznie: choroby dróg oddechowych, zapalenie oskrzeli, przeziębienia, kaszel, astma, RAO, katar alergiczny, infekcje wirusowe, zaburzenia trawienia, wrzody, nieżyty żołądka, jelit, dróg moczowych i nerek.

Zewnętrznie na wrzody, czyraki, zapalenia skóry, oczu, źle gojące się rany, stłuczenia, ukąszenia owadów. Babka zmniejsza obrzęk, opuchliznę i ból, przyspiesza gojenie.

Ścięgna. Maść z ekstraktem z babki lancetowatej przyspiesza gojenie zapalenia ścięgien nóg u osłów [9]. Co drugi dzień przez 6 tygodni stosowano na nogi dwa gramy 10% maści z babką. Spowodowało to szybsze i lepsze gojenie ścięgien. Z kolei u krów [10] bywają np. na chore racice, stosowane okłady z babki z mlekiem i chlebem lub gliną.

Borelioza. Ekstrakty babki większej i lancetowatej działają na Borrelia burgdorferi przeciwbakteryjnie (spadek żywotności do 15 %) i hamują tworzenie biofilmu o 30% [1].

Wpływ cytotoksyczny na komórki rakowe. Akteozyd i plantamajozyd działają cytotoksycznie na komórki np raka piersi, jajnika, wątroby [2].

Babka lancetowata jako pasza. W eksperymentach może stanowić bazę diety krów, być alternatywą siana dla owiec. Dawana jeleniom, cielętom, jagniętom, królikom korzystnie wpływa na ich wzrost [10]. Może być dawana klaczom źrebnym, karmiącym i źrebiętom.  

KREWNIACZKI BABKI LANCETOWATEJ

Oprócz lancetowatej, właściwości lecznicze ma babka większa (P. major), piaskowa (P. arenaria) i średnia (P. media). Babka większa opisywana jest m.in. w książce „Equine Herbal and energetics” [12] jako zioło o cennych dla koni liściach, korzeniach i nasionach. Ma działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, moczopędne, osłaniające. Korzeń ściągające i hamujące krwawienie. Podobnie jak lancetowata, zawiera irydoidy, flawonoidy, śluzy, taninę. U koni ma zastosowanie przy zapaleniach układu pokarmowego, moczowego i oddechowego, zahamowanym trawieniu i krwawieniach wewnętrznych, wrzodach żołądka, biegunce, infekcjach pęcherza. Namoczone nasiona mają wpływ rozwalniąjący, łagodniejszy od płesznika, nie zastępują go w odpiaszczaniu. Zewnętrznie na ukąszenia, rany, grzybice, egzemę. Przy wrzodach żołądka i jelit komponuje się z nagietkiem, prawoślazem, krwawnikiem. Konie wyszukują ją przy problemach trawiennych. Brak jest przeciwwskazań do jej stosowania.  

ZBIÓR I CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SKŁAD BABKI LANCETOWATEJ

Skład babki lancetowatej, szczególnie zawartość katalpolu i aukubiny, różni się w zależności od populacji, genotypu, gleby, pogody, czasu zbioru, warunków przechowywania, części rośliny, nawożenia. Najwięcej aukubiny zawierają liście w lipcu, najmniej w kwietniu i maju. Liście zebrane w kwietniu zawierają najwięcej katalpolu.[5]

Babka uprawiana bez nawozów ma mniej liści ale więcej substancji czynnych (np aukubiny). Nawożona ma więcej i dłuższe liście są, ale bardziej podatne na grzyby. [5]  

Poziom aukubiny rośnie z wiekiem liścia i w warunkach suszy, nawet po ścięciu [11].

BABKA NA PASTWISKU  

Babka lancetowata to naturalny składnik pastwisk, stanowiąc 3 - 15 % a rzadko więcej [11]. Eksperymentalnie wypasano krowy i owce nawet na 100 % babkowym pastwisku.

Babka jest chętnie wyjadana przez krowy, owce, jelenie i konie. Co ciekawe, jagnięta pasące się na babce miały cięższe nerki bez zaburzenia ich działania, co może być skutkiem większego pobrania wody. Zwierzęta wypasane na babce więcej sikają, ze względu na diuretyczny wpływ irydoidów [11].

Babka jako źródło mikroelementów. Z babki zwierzęta pobierają 4 razy więcej wapnia niż z traw, a także więcej magnezu i sodu. Zawiera też fosfor, cynk, miedź.

Antymikrobowe składniki babki spowalniają fermentację. Zielonka z babki jest trawiona wolniej niż trawy i koniczyny, bo jej składniki aktywne spowalnia aktywność mikroflory trawiennej (ale bez upośledzenia). Przy tym antymikrobowe działanie babki utrzymuje się np. w moczu królików, 8-16 godzin po zjedzeniu. Ziele i nasiona babki zmieniają aktywność mikroflory trawiennej, promują bakterie propionowe a spada produkcja kwasu mlekowego i octowego [11]. To działanie jest cenne przy wiosennym wypasie koni.

Tekst i zdjęcie: Joanna Smulska

Źródła: [1] Int J Mol Sci. 2024 Jun 28;25(13):7112. Plantago major and Plantago lanceolata Exhibit Antioxidant and Borrelia burgdorferi Inhibiting Activities, P-R Laanet, O Bragina, P Joul   [2] Life (Basel). 2023 Feb 16;13(2):556. Cytotoxic Effect of Phenylethanoid Glycosides Isolated from Plantago lanceolata L , A Budzianowska, E Totoń, A Romaniuk – Drapała, M Kikowska, J Budzianowski   [3] J Food Sci Technol. 2016 Mar;53(3):1576-84.  Chemical composition of essential oils from plantago lanceolata L. leaves extracted by hydrodistillation, T Bajer, V Janda, [4] Babka lancetowata – Plantago lanceolata L. wg współczesnych badań 2009 [5] Preparaty kosmetyczne na bazie ekstraktu z babki lancetowatej, Jan Ogonowski, Aleksandra Kołkowska LAB rok 16 nr 5, s 17-23   [6] Sci Pharm. 2017 Mar 13;85(1):12. n-Hexane Insoluble Fraction of Plantago lanceolata Exerts Anti-Inflammatory Activity in Mice by Inhibiting Cyclooxygenase-2 and Reducing Chemokines Levels, N Fakhrudin, E D Astuti, R Sulistyawari, D Santosa, R Susandarini   [7] Avicenna J Phytomed. 2013 Spring;3(2):143-51. Histophatologic changes of lung in asthmatic male rats treated with hydro-alcoholic extract of Plantago major and theophylline, F Farokhi, F Khaneshi [8] Clin Exp Immunol. 2007 May;148(2):373-81. In vivo treatment with the herbal phenylethanoid acteoside ameliorates intestinal inflammation in dextran sulphate sodium-induced colitis, M Hausmann, F Obermeier, D H Paper, K Balan, N Dunger, K Menzel [9] Olumi MM, Vosough D, Derakhshanfar A, Nematollahi MH. The healing potential of plantago lanceolata ointment on collagenase-induced Tendinitis in Burros (Equus asinus). J Equin Vet Sci. 2011;31:470–4. [10] Plantago lanceolata L. CROPS – SOURCE OF VALUABLE RAW MATERIAL FOR VARIOUS INDUSTRIAL APPLICATIONS, A Grigore, C Bubuneau, L Pirvu, L Ionita, G Toba,  Scientific Papers. Series A. Agronomy, Vol. LVIII, 2015, s 207-214 [11] Proceedings of the New Zealand Grassland Association 58: 77–86 (1996) Plantain (Plantago lanceolata) – a potential pasture species A.V. STEWART [12] „Equine herbal and energetics” S Small, A Baldwin, 2016